شاید برای شما هم پیش آمده باشد که در برخی از فصول سال، خصوصاً پاییز و زمستان احساس می‌کنید که چندان دل و دماغ انجام هیچ کاری را ندارید. شاید هم ناخودآگاه حس خوبی به برخی از فصل‌های سال نداشته باشید. به عنوان مثال، ممکن است با خود بگوئید: «نمی‌دونم چرا پاییز که می‌شود دلم می‌گیرد»؛ اما آیا تا حالا به دلایل بروز چنین احساسی فکر کرده‌اید؟
در بیشتر مواقع این‌گونه احساسات ناخوشایند در اثر افسردگی فصلی به وجود می‌آیند. اگر برای شما هم جالب است بدانید افسردگی فصلی چیست؟ چه علائمی دارد؟ چگونه می‌توان از بروز آن پیشگیری کرد و غیره، لطفاً ما را تا پایان این مقاله همراهی بفرمایید، چرا که ما در اینجا قصد داریم به سؤالات شما در این زمینه پاسخ دهیم.افسردگی فصلی با موارد دیگر بسیار متفاوت است و راه حل متفاوتی دارد اگر قصد دارید درباره افسردگی مطالعه بیشتر داشته باشید افسردگی چیست را مطالعه کنید
آشنایی با افسردگی فصلی
اختلال عاطفی فصلی (SAD) یا افسردگی فصلی، نوعی از افسردگی است که با تغییرات فصول مرتبط است. این نوع افسردگی تقریباً هر ساله در فاصله زمانی مشخصی شروع شده و به پایان می‌رسد. علائم آن نیز در افرادی که دچار این اختلال هستند، معمولاً از پاییز شروع شده و تا زمستان ادامه پیدا میکند؛ در این فاصله معمولاً افراد بدخلق می‌شوند و کمبود انرژی پیدا می‌کنند. هرچند در بیشتر افراد، این اختلال در فصول گرم سال برطرف می‌شوند؛ اما در موارد نادر، ممکن است افسردگی فصلی در فصول بهار و تابستان به سراغ فرد بیاید.
نشانه‌های اختلال عاطفی فصلی چیست؟
معمولاً نشانه‌های افسردگی فصلی در ابتدا خفیف هستند و با شروع فصل تشدید می‌شوند. علائم رایج آن عبارتند از:
- احساس بی‌حالی، غمگینی یا ناراحتی در اکثر روزها؛
- از دست دادن علاقه به فعالیت‌هایی که قبلاً فرد از آن‌ها لذت می‌برده است؛
- کمبود انرژی و احساس ضعف؛
- خوابیدن زیاد؛
- تجربه هوس کربوهیدرات، پرخوری و افزایش وزن؛
- عدم توانایی در تمرکز؛
- احساس ناامیدی، بی‌ارزشی یا گناه؛
- کاهش شور و اشتیاق نسبت به زندگی.
اقداماتی برای پیشگیری از افسردگی فصلی
هیچ روش شناخته شده‌ای برای جلوگیری از بروز اختلال عاطفی فصلی وجود ندارد. اما اگر علائم افسردگی فصلی به سرعت تشخیص داده شوند، با انجام اقداماتی، می‌توان از بدتر شدن یا تشدید آن‌ها در طول زمان جلوگیری کرد. اگر فرد بداند که مستعد ابتلا به این نوع افسردگی است و از قبل خود را برای بروز آن آماده کند، می‌تواند با مدیریت علائم بیماری، مانع از تشدید آن شود. اگر این بیماری قبل از تشدید علائم، توسط پزشک تشخیص داده شده و درمان شود، عوارض جانبی و بلند مدت آن تا حد زیادی کاهش می‌یابند.
گاهی اوقات برخی از افراد لازم است درمان اختلال افسردگی وابسته به فصل را قبل از شروع بروز علائم آن شروع کنند. در پاره‌ای از مواقع افراد برای جلوگیری از برگشت علائم بیماری، لازم است که به صورت مستمر تحت درمان قرار بگیرند.
بیشتر بخوانید: وزوز گوش نشانه چیست
چه کسانی در معرض اختلال افسردگی فصلی قرار دارند؟
احتمال بروز افسردگی فصلی در زنان بیشتر از مردان و در جوانان بیشتر از افراد مسن است. در حالت کلی، عوامل زیر احتمال بروز این مسئله را افزایش می‌دهند:
- سطح پایین ویتامین D: هنگامی که پوست در معرض نور مستقیم خورشید قرار می‌گیرد، ویتامین D در بدن تولید می‌شود. این ویتامین به افزایش فعالیت هورمون سروتونین کمک میکند. کمبود دریافت ویتامین D از منابع غذایی یا کاهش جذب آن به دلیل کاهش نور خورشید در فصول زمستان و پاییز، باعث بروز افسردگی فصلی می‌شود.
- سابقه خانوادگی: چنانچه یکی از نزدیکان فرد به افسردگی وابسته به فصل دچار باشد، احتمال اینکه خود او نیز به این نوع افسردگی مبتلا شود، افزایش می‌یابد.
- ابتلا به افسردگی شدید یا اختلال دوقطبی: احتمال ابتلا به افسردگی فصلی در افرادی که به نوعی از سایر اختلالات روانی رنج می‌برند، بیشتر است.
- زندگی دور از خط استوا: احتمال بروز افسردگی فصلی در کسانی که در عرض‌های شمالی و جنوبی بالاتر از خط استوا زندگی می‌کنند، بیشتر است. احتمالاً دلیل آن کاهش نور خورشید در طول زمستان و بلند شدن روزها در طول تابستان است.
معرفی انواع شایع افسردگی وابسته به فصل
انواع افسردگی فصلی بر اساس فصولی که فرد در آن به افسردگی مبتلا می‌شود، متفاوت است. در ادامه دو نوع رایج آن را معرفی می‌کنیم:
افسردگی وابسته به فصل زمستان و پاییز
افسردگی فصلی زمستان یا افسردگی فصلی پاییز که در فصول پاییز و زمستان بروز میکند، معمولاً دارای علائم زیر است:
- پرخوابی
- تغییر اشتها، به خصوص میل شدید به غذاهای پر کربوهیدرات
- افزایش وزن
- خستگی یا کمبود انرژی
افسردگی وابسته به فصل بهار و تابستان
افسردگی فصلی تابستان که با شروع فصل تابستان آغاز می‌شود، معمولاً با علائم زیر بروز میکند:
- مشکل در خواب (بی‌خوابی)
- کاهش اشتها
- کاهش وزن
- هیجان یا اضطراب
- افزایش زودرنجی یا به اصطلاح روانشناسی تحریک‌پذیری
چگونه اختلال عاطفی فصلی را به درستی تشخیص دهیم؟
چنانچه علائم فوق در بازه‌های زمانی به خصوصی در فرد بروز کنند، احتمال اینکه به افسردگی فصلی مبتلا باشد، زیاد است. در این حالت بهترین راه مراجعه به روان پزشک است؛ روان‌پزشک با پرسیدن سؤالات هدفمند و پر کردن پرسشنامه‌های خاصی، مشخص میکند که آیا فرد به اختلال عاطفی فصلی مبتلا است یا خیر.
فرد تنها در صورتی مبتلا به اختلال افسردگی فصلی است که دارای معیارهای زیر باشد:
- بروز علائم افسردگی فصلی که در قسمت بالا در مورد آن‌ها صحبت کردیم؛
- دوره‌های افسردگی باید در طول فصول خاصی از سال (یعنی فقط در ماه‌های زمستان، پاییز یا تابستان) حداقل دو سال متوالی تکرار شوند. اما احتمال دارد همه مبتلایان به افسردگی فصلی، هر ساله علائم این بیماری را تجربه نکنند؛
- این دوره‌ها باید بیشتر از سایر دوره‌های افسردگی باشند که ممکن است فرد در زمان‌های دیگری از سال در طول زندگی خود تجربه کند.
معرفی روش‌های درمان افسردگی و اختلال عاطفی فصلی
روش درمان این نوع افسردگی به روان‌پزشک بستگی دارد. معمولاً روان‌پزشکان بر اساس حالات بیمار و شدت علائم او، یک یا چند مورد از درمان‌های زیر را برای درمان فرد انتخاب می‌کنند.
فتوتراپی و نوردرمانی
نوردرمانی یا فتوتراپی از دهه 1980 جزء درمان‌های اصلی افسردگی فصلی بوده است. در این روش، افراد روزانه در معرض نور قرار می‌گیرند تا کمبود نور بدن آن‌ها در ماه‌های پاییز و زمستان جبران شود. در این روش افراد روزانه 30 تا 45 دقیقه در آغاز روز جلوی یک جعبه نوری بسیار روشن (10000 لاکس) می‌نشینند. اشعه مضر ماوراء بنفش نور این جعبه‌ها با کمک فیلترهایی، فیلتر می‌شود. این روش برای افرادی که به بیماری‌های چشمی خاصی مبتلا هستند یا از داروهای خاصی استفاده می‌کنند که حساسیت آن‌ها را به نور افزایش می‌دهد، مناسب نیست.
درمان‌های مرتبط با درمان‌های رفتاری شناختی (CBT)
درمان رفتاری شناختی (CBT) نوعی از گفتاردرمانی است که هدف آن کمک به افراد برای یادگیری نحوه کنار آمدن با شرایط دشوار است. درمان رفتاری شناختی برای افراد مبتلا به افسردگی فصلی معمولاً در قالب دو جلسه گروهی به مدت 6 هفته صورت می‌گیرد؛ در این جلسات سعی می‌شود افکار منفی مرتبط با فصول زمستان و پاییز (به عنوان مثال تاریکی و سرمای زمستان) با افکار مثبت جایگزین شود.
در این روش معمولاً از فرایندی به نام فعال‌سازی رفتاری نیز استفاده می‌شود، در این فرایند به افراد کمک می‌شود تا فعالیت‌های دلپذیر و جذابی را که آن‌ها را سر ذوق می‌آورد در داخل و خارج محیط خانه شناسایی کرده و برای انجام آن‌ها برنامه‌ریزی کنند. به این صورت سعی می‌شود با کمبود علاقه فرد نسبت به انجام فعالیت‌های مختلف در فصول زمستان و پاییز، مبارزه شود.
مقایسه نتایج روش‌های CBT و نوردرمانی در درمان بیماران، نشان می‌دهد که هر دوی این روش‌ها به یک اندازه کارایی دارند. نتایج روش نوردرمانی سریع‌تر بروز می‌کنند، در حالی که اثرات مثبت روش CBT در بلند مدت ماندگارتر است.
دارو درمانی و استفاده از داروهای ضد افسردگی
از آنجایی که افسردگی فصلی نیز همانند سایر انواع افسردگی با اختلال در فعالیت سروتونین همراه است، معمولاً از داروهای ضد افسردگی با نام مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIها) برای درمان آن استفاده می‌شود. SSRIهای رایج عبارتند از: فلوکستین، سیتالوپرام، سرترالین، پاروکستین و اس‌سیتالوپرام.
در ضمن سازمان FDA نوع دیگری از دارو به نام بوپروپیون را به شکل گسترده برای درمان بیماری افسردگی فصلی تأیید کرده است؛ این بدان معنی است که این دارو همچنان باید به صورت روزانه مورداستفاده قرار بگیرد تا از عود مجدد آن جلوگیری کند. توجه کنید که همه این داروها دارای عوارض هستند، به همین دلیل باید کاملاً با مشورت پزشک مصرف شوند. شاید پزشک بر اساس وضعیت شما، اصلاً از دارو برای درمان افسردگی فصلی استفاده نکند.
رایحه درمانی به کنترل اختلال عاطفی فصلی کمک میکند
ثابت شده است که رایحه‌های طبیعی مختلف نقش زیادی در بهبود خلق و خو، تنظیم احساسات و بهبود خواب افراد دارند. هرچند رایحه درمانی به درمان انواع افسردگی کمک میکند، اما بیشتر در درمان افسردگی فصلی مؤثر است؛ زیرا برخی از نشانه‌های خاص این بیماری مانند کمبود انرژی و هوس کربوهیدرات را هدف قرار می‌دهد.
در ضمن هرکدام از این رایحه‌های گیاهی، به نوعی ارتباط ما را با طبیعت افزایش می‌دهد؛ ارتباطی که در فصول پاییز و به خصوص زمستان، به شدت کم‌رنگ می‌شود. استفاده از رایحه‌های طبیعی زیر در درمان بیماری افسردگی فصلی توصیه می‌شود: لیمو، اسطوخودوس، گل یاس، گل رز، نعنا فلفلی.
داشتن برنامه روزانه منظم و فعالیت بدنی
مطالعات نشان داده‌اند که ورزش و فعالیت‌های منظم ورزشی، باعث کاهش 50% علائم افسردگی فصلی می‌شود و به درمان استرس و افسردگی کمک شایانی میکند. در واقع بهترین راه برای درمان آن، ورزش در فضای باز و در معرض نور خورشید است. اگر امکان ورزش در فضای باز برای شما به دلیل سردی بیش از حد هوا وجود ندارد، بهتر است در یک فضای کاملاً روشن ورزش کنید. ورزش‌های برفی مانند اسکی، پیاده‌روی در برف یا حتی ساخت آدم برفی نیز می‌توانند به بهبود علائم کمک کنند.
مصرف ویتامین D
از آنجایی که اکثر مبتلایان به بیماری اختلال عاطفی فصلی دچار کمبود ویتامین D هستند، مصرف مکمل‌های ویتامین D ممکن است به بهبود علائم آن‌ها کمک کند. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که مصرف ویتامین D به اندازه نوردرمانی در درمان بیماران مبتلا به افسردگی فصلی مؤثر است، در حالی که برخی دیگر عکس این نتایج را به اثبات رسانده‌اند.
بیشتر بخوانید: روش rtms برای درمان افسردگی
آیا برای درمان افسردگی فصلی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
تجربه علائم افسردگی فصلی و تکرار آن در سال‌های متمادی نشان می‌دهند که شما مبتلا به این نوع افسردگی هستید. گاهی اوقات با روش‌هایی مانند ورزش و رایحه‌درمانی، می‌توان تا حدی با علائم آن مبارزه کرد. اما اگر احساس می‌کنید الگوی خواب و خوراک شما تغییر کرده است، احساس ناامیدی دارید یا افکار مرتبط با خودکشی به ذهنتان خطور کرده است، بهتر است حتماً به روان‌پزشک مراجعه کنید.
دکتر علی کربلایی متخصص اعصاب و روان بوده و مدیر کلینیک روانشناسی سای کوک نیز هستند. همچنین، سال‌هاست در زمینه درمان انواع اختلالات روانی و افسردگی فعالیت میکند. در کلینیک روانشناسی تهران (کلینیک روانشناسی دکتر کربلایی) انواع روش‌های درمان افسردگی فصلی زیر نظر دکتر کربلایی و سایر متخصصین این کلینیک ارائه می‌شود.
