افسردگی چیست و چه علائمی دارد؟

افسردگی، یک اختلال شایع اما جدی در جامعه امروز است. این اختلال منجر به برهم خوردن زندگی طبیعی فرد و ایجاد احساسات منفی مانند غم، اضطراب، ناامیدی و عصبانیت در فرد می‌شود. افسردگی بر فکر، احساس و عمل فرد تأثیر گذاشته و زندگی وی را مختل می‌کند. درصورتی‌که علائم شایع افسردگی بیش از دو هفته در فرد ادامه داشته باشد بهتر است که به متخصص اعصاب و روان مراجعه کرده و درخواست کمک کند. مهم است که افراد دچار افسردگی بدانند که علائم و احساسات فعلی آن‌ها تنها به خاطر بیماری‌شان هستند و نه خود واقعی آن‌ها. مهم نیست که چقدر احساس ناامیدی، یاس و افسردگی می‌کنید؛ با درک علل و درمان آن می‌توانید اولین قدم برای داشتن احساس بهتر و غلبه بر مشکلات را بردارید.

احساس ناامیدی و غم در برخی مواقع، جزوی از زندگی طبیعی انسان است اما وقتی عواطفی مانند ناامیدی و ترس با گذشت زمان در فرد از بین نروند و تشدید شوند ممکن است فرد دچار افسردگی شود. افسردگی نه‌تنها باعث داشتن احساس غم و اندوه در تمامی مراحل زندگی فرد می‌شود بلکه توانایی وی در پاسخ به مشکلات زندگی، انجام فعالیت‌های روزانه و عملکرد جسمی و عقلانی را تحت‌الشعاع قرار داده و در خوردن، خوابیدن و لذات زندگی فرد اخلال ایجاد می‌کند تا حدی که حتی گذراندن یک روز معمولی نیز برای وی سخت و طاقت‌فرسا می‌شود. درحالی‌که برخی افراد افسردگی را تحت عنوان «زندگی در سیاه‌چاله» یا داشتن عذاب همیشگی تفسیر می‌کنند برخی احساس بی‌جانی، خالی بودن و بی‌تفاوتی می‌کنند. افسردگی ممکن است منجر به عصبانیت و بی‌قراری شده و میزان طاقت افراد در برابر مشکلات را بسیار کم می‌کند. در صورت عدم درمان، افسردگی ممکن است منجر به بروز اختلالات شدید جسمی و روحی در فرد شود.

انواع افسردگی و میزان شدت آن

افسردگی به اشکال و فرم‌های مختلفی درمی‌آید. در حالیکه تشخیص افسردگی پیچیده است، دانستن این‌که بیمار به کدام نوع افسردگی مبتلا شده است به مدیریت علائم توسط متخصص و ارائه بهترین راهکار کمک شایانی می‌کند. انواع افسردگی بر اساس نوع و شدت عبارتند از:

• افسردگی خفیف تا متوسط

افسردگی خفیف، شایع‌ترین نوع افسردگی است. این نوع از افسردگی می‌تواند در زندگی روزمره فرد اختلال ایجاد کرده و شادی و انگیزه فرد را از بین ببرد. این علائم معمولاً برای افسردگی متوسط، شدت بیش‌تری پیدا کرده و به کاهش اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس بیمار منجر می‌شود.

• افسردگی دوره‌ای مزمن (کج‌خلقی یا دیستایمی)

دیستایمی نوعی افسردگی مزمن ولی درجه پایین است. در این مدل از افسردگی، فرد معمولاً احساس خفیف و دائمی افسردگی را داشته و گاه‌به‌گاه نیز علائم آن کاملاً برطرف می‌شود. علائم افسردگی دیستایمی شدید نیست اما دوره ابتلای آن طولانی است (2 سال یا بیشتر). در این مدل از افسردگی، علائم به‌گونه‌ای با زندگی فرد آمیخته می‌شوند که فرد حس می‌کند بی‌حال و بی‌حوصله بودن جزوی از شخصیت وی است و همیشه روحیه ضعیفی داشته است. برخی افراد در کنار افسردگی‌های دوره‌ای ممکن است دچار افسردگی مضاعف نیز شوند که در صورت عدم درمان ممکن است هر دوره از افسردگی مزمن تا 6 ماه نیز افزایش یابد.

• افسردگی شدید

افسردگی شدید از انواع نادر افسردگی است که با علائم شدید و بی‌امان همراه است. در صورت عدم درمان، افسردگی شدید می‌تواند منجر به مختل شدن زندگی فردی و اجتماعی فرد و حتی آسیب جسمی به وی شود.

• افسردگی غیرمعمول یا آتیپیک

افسردگی آتیپیک زیرمجموعه افسردگی معمول ولی با الگوی رفتاری خاص است. این نوع از افسردگی بهتر به روش‌های درمانی و دارو پاسخ داده و شناسایی آن در مراحل ابتدایی منجر به درمان سریع آن می‌شود. افراد مبتلا به افسردگی آتیپیک در برخورد با یک اتفاق خوب یا بودن در جمع دوستان، یک احساس خوشی موقت را تجربه کرده و بعد از آن مجدد به مود ناراحت خود برمی‌گردند. علائم شایع دیگر افسردگی غیرمعمول شامل افزایش وزن، افزایش اشتها، خواب بیش از حد، احساس سنگینی در دست‌وپا و حساسیت فرد به طرد شدن توسط دیگران است.

• افسردگی فصلی

در برخی افراد هم‌زمان با شروع زمستان و کوتاه شدن ساعات روز، نوعی از افسردگی با نام افسردگی فصلی بروز می‌کند. افسردگی فصلی یا اختلال عاطفی فصلی، حدود 1 تا 2درصد افراد جامعه به‌ویژه زنان و جوانان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. فرد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی، در هنگام زمستان حس می‌کند که به شخص دیگری تبدیل شده و دائماً علائمی مانند ناامیدی، غم، استرس و بی‌حالی را تجربه می‌کند.

• افسردگی پس از زایمان

این نوع از افسردگی معمولاً از افسردگی معمول، جدی‌تر بوده و به طور معمول علائم آن طی دو هفته بعد از زایمان بروز می‌کند. زنان مبتلا به افسردگی پس از زایمان در دوران بارداری نیز دچار افسردگی شدید و علائمی مانند غم و اندوه، اضطراب و بی‌حوصلگی هستند که با زایمان این علائم تشدید شده و انجام مراقبت‌های روزانه خودشان و نوزاد را برای آن‍ها سخت و طاقت‌فرسا می‌کند.

• افسردگی سایکوتیک

افسردگی سایکوتیک شدید زمانی رخ می‌دهد که فرد دارای یک بیماری شدید روانی مانند توهم در کنار افسردگی خود باشد. این توهمات می‌توانند شامل شنیدن یا دیدن چیزهایی که بقیه نمی‌بینند، توهم انجام گناه بزرگ و توهم داشتن فقر یا بیماری باشند.

بیشتر بخوانید: با  اختلال شخصیت ضد اجتماعی آشنا شوید!

مهم ترین علائم افسردگی کدامند؟

علائم افسردگی در افراد مختلف متفاوت است اما نکات مشترک زیادی در بین آن‌ها وجود دارد که می‌تواند برای تشخیص راهبردی باشد. بسیاری از این موارد در بیش‌تر وقت‌ها جزو روند طبیعی زندگی فرد هستند اما هرچه این علائم شدیدتر باشد، قوی‌تر باشد و ماندگاری بیش‌تری داشته باشد خطر ابتلا به افسردگی در فرد افزایش می‌یابد. 10 علامت شایع افسردگی عبارت‌اند از:

داشتن احساس ناتوانی و ناامیدی شدید

 این احساس که هیچ‌چیز در زندگی وی بهتر نخواهد شد و هیچ کاری هم برای بهبود این شرایط نمی‌شود کرد.

از دست‌دادن علاقه برای انجام فعالیتهای روزانه

 بیمار هیچ حسی نسبت به فعالیت‌هایی که قبلاً وی را خوشحال می‌کرده ندارد و نسبت به عادات، سرگرمی‌ها و حتی رابطه جنسی هیچ لذت و حس خوبی ندارد.

تغییر اشتها و وزن

 کاهش قابل‌توجه و یا افزایش بیش از حد وزن در یک فاصله یک‌ماهه (تغییرات بیش از 5درصد وزن) می‌تواند یکی از علائم هشدار دهنده شروع افسردگی باشد.

تغییرات در روتین خواب

 بی‌خوابی و یا خوابیدن بیش از حد به‌خصوص بیدار ماندن تا صبح و خوابیدن تمام روز در افراد دارای افسردگی بسیار شایع است.

عصبانیت یا تحریک‌پذیری شدید

 با شروع افسردگی، فرد به شدت حساس و کم طاقت می‌شود و دائماً احساس خشم، اضطراب و بی‌قراری می‌کند. هر دلیل کوچکی می‌تواند شروع یک عصبانیت برای وی باشد و همیشه در حال بحث و جدل است.

از دست‌دادن انرژی

 احساس خستگی، کندی و ناتوانی بدن. ممکن است فرد در اعضای بدنش احساس سنگینی کند و حس کند حتی برای انجام کارهای کوچک نیز خسته است.

بی حالی و کسالت

 یکی از نشانه های شایع و اولیه افسردگی است. برای درمان بی حالی و کسالت می توانید به کلینیک دکتر کربلایی مراجعه کنید.

احساس بی‌فایده بودن

 بیمار دائماً در حال انتقاد از خود و مقصر دانستن خود در تمامی اتفاقات زندگی‌اش است.

رفتارهای خطرناک

 فرد ممکن است درگیر مشکلاتی مانند سوءمصرف مواد، قمار، رانندگی خطرناک یا ورزش‌های خطرناک شود.

عدم توانایی تمرکز

 فرد افسرده در متمرکز کردن حواس خود، به خاطر سپردن کارها و تصمیم‌گیری دچار مشکل می‌شود.

دردهای بدون علت قبلی

 افسردگی باعث بروز دردهای جسمی بی‌دلیل مانند سردرد، کمردرد، درد عضلات، معده درد و گرفتگی‌ ناگهانی ماهیچه‌ها می‌شود.

علائم افسردگی در مردان

مردان افسرده معمولاً کم‌تر علائم ناامیدی و خودتخریبی دارند و در عوض، دائماً از خستگی و مشکلات خوابیدن گلایه می‌کنند. احساس خشم، حساسیت بی از حد نسبت به رفتار دیگران، به‌سرعت از کوره دررفتن، از دست‌دادن علاقه به کار و اموری که آن‌ها را سرگرم می‌کرده از علائم شایع بروز افسردگی در مردان است. مردان دارای افسردگی پرخاشگری، سوءمصرف مواد و رفتارهای خطرناک از خود نشان می‌دهند.

علائم افسردگی در زنان

زنان برعکس مردان در هنگام ابتلا به افسردگی دچار نگاه خودتخریبی شده و احساس گناه می‌کنند. زنان افسرده معمولاً دچار خواب‌آلودگی بیش از حد، پرخوری، افزایش وزن و  حمله پانیک می‌شوند. البته زنان در کل بیش‌تر مستعد ابتلا به افسردگی بوده و در دوران قاعدگی، بارداری و یائسگی تحت تأثیر تغییرات هورمونی ممکن است به افسردگی خفیف دچار شوند. همچنین افسردگی پس از زایمان نیز در زنان بسیار شایع بوده و از هر 7 زن 1 نفر به افسردگی بعد از زایمان مبتلا می‌شود.

علائم افسردگی در کودکان

علائم افسردگی در کودکان بسیار متنوع است و هر کودک دسته‌ای از این علائم را بروز می‌دهد. برخی نشانه‌های متداول افسردگی در کودکان عبارت‌اند از:

• تحریک‌پذیری، عصبانیت و دائماً در حالت جدل بودن
• احساس مداوم غم و ناامیدی
• دور شدن کودک از فعالیت‌هایی که قبلاً از آن‌ها لذت می‌برده و یا دور شدن از افرادی که قبلاً آن‌ها را بسیار دوست داشته
• افزایش حساسیت کودک نسبت به تذکر، انتقاد یا نه شنیدن از طرف والدین
• تغییرات اشتها (پرخوری یا بی اشتهایی عصبی)
• تغییر در میزان خواب (بی‌خوابی یا پرخوابی)
• گریه و بی‌تابی زیاد
• عدم توانایی در تمرکز
• خستگی دائمی و کمبود انرژی
• شکایت از دردهای طولانی‌مدت مانند دل‌درد و سردرد که به درمان مقاوم هستند
• صحبت درباره خودکشی و مرگ

توجه داشته باشید که همه کودکان افسرده این علائم را ندارند و در زمان‌های مختلف و تحت شرایط مختلف، علائم متفاوتی بروز می‌دهند و برخی کودکان نیز ممکن است در محیط‌های سازمان‌یافته علائم کاملاً طبیعی داشته باشند. اما در اکثر کودکان دارای افسردگی، یک تغییر چشم گیر در میزان فعالیت اجتماعی، از دست‌دادن علاقه نسبت به مدرسه و عملکرد ضعیف در دروس مشاهده می‌شود.

گرچه اقدام به خودکشی در کودکان زیر 12 سال بسیار نادر است اما ممکن است درصورتی‌که تحت اضطراب، عصبانیت و ناراحتی بیش از حد قرار گیرند اقدام به خودکشی و یا آسیب به خود نیز کنند. کودکانی که سابقه خانوادگی خشونت، سوءمصرف مواد مخدر و یا سوءاستفاده جنسی دارند بیشتر در معرض خودکشی هستند به‌خصوص در حالاتی که به سلاح‌های گرم و یا داروهای خطرناک دسترسی داشته باشند.

علائم افسردگی در نوجوانان

تحریک‌پذیری، عصبانیت، اضطراب از جمله قابل‌توجه‌ترین علائم افسردگی در بین جوانان و نوجوانان است. در کنار مشکلات روحی، سردرد، معده درد و سایر دردهای ناگهانی نیز در بسیاری از جوانان دارای افسردگی دیده شده است.

علائم افسردگی در سالمندان

افراد مسن معمولاً به‌جای داشتن علائم عاطفی و علائم معمول افسردگی دچار دردهای جسمی و مشکلاتی مانند خستگی و فراموشی می‌شوند. آن‌ها هم چنین ممکن است از ظاهر خویش غافل شده و از مصرف داروهای روتین روزانه خودداری کنند.

نشانه‌های افسردگی شدید

علائمی که برای افسردگی پیش از این عنوان شد در صورت ادامه یافتن به مدت طولانی و با شدت زیاد، می‌توانند نشان‌دهنده افسردگی اساسی باشند. در کنار عوامل ذکر شده، علائمی مانند:

• تفکرات خودکشی
• دور شدن بیش از حد از دوستان و خانواده
• احساس ناامیدی بیش از حد
• تلاش برای خودکشی (خریدن اسلحه، سم و مشاهده فیلم‌های خودکشی) 
• رساندن آسیب به خود (زخمی کردن خود، گرسنگی دادن به بدن، اوردوز)

از جمله علائم اخطاردهنده برای بروز افسردگی اساسی در فرد هستند.

کلینیک دکتر کربلایی، مرکز تخصصی rTMS در تهران

ریشه و علل ابتلا به افسردگی ( چرا افسردگی اتفاق می افتد؟ )

برخلاف بسیاری از بیماری‌ها که دلایل پزشکی مشخصی دارند و درمان آن‌ها راحت است، افسردگی بسیار پیچیده است. برخی از داروها مانند باربیتوراتها، مسکن‌ها و داروهای خاص فشار خون می‌توانند علائم افسردگی را در فرد ایجاد کنند. هم چنین یک سری بیماری‌های جسمی مانند پرکاری تیروئید نیز می‌تواند در فرد، افسردگی را القا کند اما در بیشتر موارد، افسردگی ترکیبی از عوامل بیولوژیکی، روان‌شناختی و اجتماعی است که از فرد تا فرد دیگر متفاوت است.

برخلاف تصور عموم، افسردگی تنها نتیجه عدم تعادل مواد شیمیایی در مغز نیست و علاوه بر عوامل بیولوژیکی مانند تغییرات هورمونی، بیماری‌های خودایمنی، کمبودهای مغزی و کوچک شدن سلول‌های مغزی، عوامل روان‌شناختی و اجتماعی زیاد مثل حوادث گذشته، تنهایی، مصرف مواد مخدر، عزت‌نفس پایین و شیوه زندگی بد می‌توانند منجر به بروز افسردگی در فرد شوند.

در کنار علل ابتلا، برخی عوامل هستند که امکان ابتلاء فرد به افسردگی را بیشتر می‌کنند. عواملی مانند بودن در شرایط طلاق و جدایی، داشتن یک بیماری شدید و مشکلات استرس‌زا می‌توانند فرد را به سمت افسردگی سوق دهند. برخی از مهم‌ترین این عوامل عبارت‌اند از:

• تنهایی و انزوا: بین تنهایی و افسردگی رابطه بسیار قوی‌ای وجود دارد. فقدان حمایت اجتماعی نه‌تنها می‌تواند باعث افسردگی شود، بلکه افسردگی نیز می‌تواند منجر به دور شدن فرد از خانواده و دوستان و انزوای وی گردد.
• مشکلات خانوادگی و زناشویی: درحالی‌که داشتن یک شریک خوب می‌تواند به افزایش اعتمادبه‌نفس فرد کمک کند، روابط مشکل‌دار نیز خطر ابتلای فرد به افسردگی را افزایش می‌دهند.
• بودن در شرایط استرس‌زا: تغییرات سخت در زندگی مانند طلاق، بیکاری یا مشکلات مالی می‌تواند استرس زیادی را به فرد وارد کرده و منجر به بروز علائم افسردگی شوند.
• بیماری‌های مزمن: داشتن بیماری لاعلاج و بیماری‌هایی مانند سرطان، بیماری‌های قلبی و دیابت می‌توانند در فرد احساس ناامیدی و افسردگی ایجاد کنند.
• سابقه خانوادگی افسردگی: ازآنجاکه فرد مدت‌زمان زیادی را به زندگی در کنار خانواده می‌گذراند ممکن است دیدن افسردگی سایر اعضای خانواده منجر به بروز افسردگی در وی شود. مسأله ژنتیک هم نقش بسیار مهمی در ایجاد افسردگی دارد.
• شخصیت: داشتن شخصیت حساس، زودرنج و نگران می‌تواند یک دیدگاه منفی در زندگی فرد ایجاد کرده و شرایط را برای ابتلا به افسردگی مساعد کند.
• مصرف مواد مخدر
• آسیب‌های دوران کودکی

بیشتر بخوانید: اوتیسم چیست و چه علائمی دارد؟

اختلال افسردگی تا چه میزان شایع است؟

آمار نشان می‌دهد که بیش از 16 میلیون نفر از آمریکایی‌ها به‌نوعی از افسردگی مبتلا هستند. طبق این گزارش متوسط آمار ابتلا در حدود 6.7 درصد بوده و جوانان بین 18 تا 25 سال مستعدترین گروه برای ابتلا به افسردگی هستند. دراین‌بین زنان جوان بیش‌تر به افسردگی مبتلا شده و کمترین آمار افسردگی مربوط به پسران 12 تا 17 سال و مردان بالای 60 سال است. با وجود آمار بالای مبتلایان، درمان افسردگی به‌راحتی امکان‌پذیر بوده و در صورت مراجعه بیمار در زمان مناسب معمولاً 95درصد افراد درمان می‌شوند.

آیا پیشگیری از افسردگی امکان پذیر است؟

هیچ راه مطمئنی برای جلوگیری از افسردگی وجود ندارد؛ بااین‌حال، برخی استراتژی‌ها ممکن است در کاهش خطر ابتلا مؤثر باشند:

• کنترل استرس، افزایش مقاومت و صبوری و تقویت اعتمادبه‌نفس
• ورزش‌کردن و فعال بودن
• سپری کردن وقت با خانواده و دوستان
• مراجعه و صحبت با دوستان، آشنایان و متخصصین در زمان‌های بحرانی
• مراجعه سریع به روانپزشک در صورت مشاهده علائم افسردگی و پایبند بودن به روند درمانی
• عدم مصرف مواد مخدر، داروهای روان‌گردان و مسکن‌های قوی
• تلاش برای پیدا کردن راه‌حل و مشورت گرفتن از دیگران در هنگام برخورد با مشکلات سخت

کلینیک دکتر کربلایی، مرکز تخصصی تحریک الکتریکی مغز

تشخیص بیماری افسردگی چگونه است؟

در صورت داشتن چهار تا یا بیش‌تر از علائم افسردگی ذکر شده در این مقاله به مدت بیش از دو هفته، بهتر است که به متخصص اعصاب و روان یا روان‌پزشک مراجعه کنید. کلینیک تخصصی دکتر کربلایی آماده ارائه خدمات درمانی برای معالجه افراد با انواع افسردگی بوده و قدم‌به‌قدم در طول درمان و بهبودی کامل با آن‌ها همراه است. شما می‌توانید برای رزرو نوبت از قسمت نوبت آنلاین سایت استفاده کنید. مشاورین ما در اسرع وقت با شما تماس گرفته و جلسات درمانی را آغاز می‌کنند. متخصصین ما، برای تشخیص افسردگی، از راه‌های زیر استفاده می‌کنند:

• معاینه بدنی

ممکن است پزشک معاینه فیزیکی انجام داده و در مورد وضعیت سلامتی بیمار پرس‌وجو کند. زیرا که در بسیاری که از مواقع افسردگی ممکن است با یک مشکل اساسی در زمینه سلامتی فرد در ارتباط باشد. ممکن است پزشک از برخی آزمایش‌های تشخیصی مانند تشخیص بیماری تیروئید بهره ببرد تا از سلامت بدن شما مطمئن شود.

• ارزیابی روان‌پزشکی

متخصص اعصاب و روان ممکن است درباره علائم، افکار، احساسات و الگوهای رفتاری بیمار سؤال کرده و حتی از یک سری پرسش‌نامه‌های تشخیصی نیز استفاده کند. 

• DSM-5

متخصص اعصاب و روان ممکن است از معیارهای افسردگی ذکر شده در دفترچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) که توسط انجمن روان‌پزشکی آمریکا منتشر شده است، استفاده کند.

امروزه افسردگی به مانند سایر بیماری‌های علم پزشکی به خوبی قابل کنترل و درمان است. درمان افسردگی در سنین مختلف و جنس‌های مختلف مثل درمان افسردگی در مردان، درمان افسردگی در زنان و درمان افسردگی در کودکان با ملاحظات خاص سنی و جنسیتی انجام می‌شود. در ادامه با آگاهی از تنوع درمان‌های افسردگی نسبت به رهایی از سایه سنگین این بیماری امیدوار خواهید شد. روانپزشکی حتی برای افرادیکه از دارو گریزانند هم روش‌های درمانی خوبی در نظر دارد.

روش‌های درمان افسردگی بر اساس شدت بیماری

بهترین روش درمان افسردگی خفیف رواندرمانی است. میزان پاسخ بیمار به رواندرمانی در افسردگی خفیف حتی از دارو هم بیشتر است. دو دسته از رواندرمانی‌ها که بیشترین تاثیر و شواهد در درمان افسردگی دارند، عبارتند از:

1. رواندرمانی شناختی-رفتاری

2. رواندرمانی بین فردی

در افسردگی متوسط و شدید تجویز دارو حتما لازم است. البته بهترین درمان عبارتند از ترکیب رواندرمانی و دارو، داروهایی که در درمان افسردگی به کار می‌روند، عمدتا روی ناقلین عصبی مثل سروتونین، نوراپی‌نفرین و دوپامین تاثیر گذاشته و سطوح‌شان را در خون و در مغز افزایش می‌دهند. دسته‌های قدیمی‌تر داروهای ضدافسردگی عبارتند از:

استفاده از داروهای سه حلقه‌ای: مثل آمی‌تریپ‌تیلین، نروتریپ‌تیلین، ایمی‌پرامین و ... امروزه به دلیل عوارض جانبی مثل چاقی، خواب‌آلودگی و یبوست محدود شده‌اند. هرچند هنوز به عنوان یکی از بهترین و قوی‌ترین داروهای ضدافسردگی در گروه‌های خاص به کار می‌روند. از داروهای مهارکننده منوآمین‌اکسیداز هم به دلیل تداخلات دارویی و غذایی امروزه کمتر استفاده می‌شود. به طوریکه در حال حاضر در داروخانه‌های ایران بسیار کم‌یاب است، چون پزشک‌ها هم تمایلی به تجویز این داروها ندارند.

دسته جدیدی از داروهای ضدافسردگی چند دهه است که وارد بازار دارویی دنیا شده‌اند. این دسته از داروها انقلابی در درمان افسردگی ایجاد کرده‌اند. این داروها در عین حال که در درمان افسردگی بسیار موثر هستند، عوارض جانبی دو دسته دارویی قبلی را ندارند. مکانیسم عمل این داروها مهار بازجذب سروتونین در سلول‌های مغزی است. به طور ساده اجازه نمی‌دهند که سروتونین ‌بازجذب  شده درنتیجه مقدار سروتونین را در مغز و خون محیطی افزایش می‌دهند.

مثال معروف این دسته داوریی فلوکستین یا پروزاک است. بقیه داروهای این گروه عبارتند از: سرترالین، سیتالوپرام، اس‌سیتالوپرام، پاروکستین و فلووکسامین می‌باشد. دسته دیگر دارویی داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین است. همانطور که از اسمش برمی‌آید هم میزان سروتونین و هم میزان نوراپی‌نفرین را در مغز افزایش می‌دهند. مثال معروف این دسته دارویی ولنافاکسین که نام‌های تجاری افکسور و آلونتا در بازار موجود است و دولوکستین با نام تجاری سیمبالتا. سایر داروهای ضد افسردگی که در طبقه‌بندی‌های فوق نیستند عبارتند: از بوبروپیون، کاماترازودون، میرتازاپین و ... گاهی لازم است در افسردگی‌های شدید از ترکیب دو یا چند دسته داروهای فوق بهره ببریم.

دکتر روانپزشک خوب در تهران در کلینیک دکتر کربلایی

درمان افسردگی در کودکان

قدم اول برای درمان افسردگی در کودکان معمولا دارویی نیست، مگر در موارد بسیار شدید. برای درمان افسردگی کودکان، ابتدا از روش‌های غیر دارویی مثل رواندرمانی، بازی‌درمانی و ... استفاده می‌کنیم. در موارد محدود و بسیار شدید از داروهایی که سازمان غذا و دارو برای درمان افسردگی در کودکان تایید کرده بهره می‌بریم.

تشخیص بیماری افسردگی چگونه است؟

در کلینیک دکتر کربلایی، ابتدای امر بیماران توسط روانپزشک تحت ارزیابی و مصاحبه روانپزشکی قرار می‌گیرند. به این ترتیب، برنامه درمانی بیماران تعیین می‌گردد. این برنامه درمانی می‌تواند یک یا چند مورد از درمان‌هایی که پیشتر ذکر شد باشد. در صورت لزوم رواندرمانی، این امر توسط روانشناسان تربیت شده در مکتب دکتر کربلایی، و تحت نظارت مستقیم روانپزشک مجموعه انجام می‌شود. کلینیک دکتر کربلایی علاوه بر جلسات حضوری برای عزیزانی که در خارج از کشور و یا شهرستان هستند امکان بهره‌مندی از خدمات آنلاین یا تلفنی را فراهم کرده است.

آیا درمان افسردگی بدون دارو ممکن است؟

همانطور که پیشتر گفتیم، درمان افسردگی خفیف اساسا غیر دارویی است. اتفاقا دارو تاثیر چندانی بر این بیماران ندارد. در کل شیوه های درمان افسردگی بدون دارو عبارتند از:

• رواندرمانی

رواندرمانی عبارتست از درمان از طریق حرف‌ زدن، یادگیری تکنیک‌ها و خودشناسی این درمان از طریق جلسات ۴۵ تا ۵۰ دقیقه و به صورت هفتگی و منظم برگزار می‌شود. رواندرمانی انواع مختلفی دارد. تقریبا همه انواع آن را می‌توان در درمان افسردگی به کار برد. اما بیشترین تاثیر و شواهد متعلق به رویکردهای شناختی-رفتاری و بین فردی (Interpersonal) می‌باشد.

• آرتی ام اس

آر تی ام اس دستگاهی است که به وسیله کویل‌هایی که در فاصله نزدیک سر بیمار قرار داده می‌شوند، امواج مغناطیسی ساطع می‌کند. این امواج از طریق پروتوکل‌هایی که روانپزشک براساس نوع افسردگی فرد تجویز می‌کند، برای بیمار به کار برده می‌شود. این روش اثرات جانبی بسیار کمی دارد، بدون درد و بی‌هوشی است و تاییدیه سازمان غذا و داروی آمریکا برای افسردگی‌های مقاوم به درمان را دارد. درمان با آر تی ام اس ۲۰ تا ۳۰ جلسه و هر جلسه ۲۰ دقیقه به طول می‌انجامد. دستگاه آر تی ام اس مجموعه دکتر کربلایی، با به روزترین تکنولوژی جهان و برند دانمارکی مگونچر آماده ارائه خدمات به بیماران می‌باشد.

• الکتروشوک

درمان بعدی افسردگی، درمان از طریق الکتروشوک می‌باشد، که موثرترین درمان افسردگی است. اما معمولا اولین خط درمان نبوده و در موراد افسردگی های شدید اعمال می‌شود. این درمان از طریق عبور امواج الکتریکی ضعیف از مغز و در نتیجه ایجاد تشنج در بیمار، افسردگی را درمان می‌کند. این روش به بیهوشی عمومی نیاز دارد و در موارد خاصی توسط روانپزشک تجویز می‌شود.

• کتامین‌‌‌تراپی

درمان دیگری که امروزه مورد علاقه روانپزشکان و بیماران است، کتامین‌تراپی است. کتامین دارویی است که در بیهوشی استفاده می‌شود و خواص ضدافسردگی خوبی دارد. معمولا فرد مبتلا به افسردگی می‌بایست تحت تزریق کتامین توسط روانپزشک قرار بگیرد. جالب است بدانید اثرات ضدافسردگی کتامین آنقدر زود ظاهر می‌شود که حتی برخی بیماران اثرات مثبتی را حتی چند ساعت بعد از تزریق ذکر می‌کنند. پس می‌توان کتامین‌تراپی را سریعترین درمان افسردگی نامید. یکی از عیوب این روش این است که اثرات طولانی مدت ضد افسردگی خوبی ندارد. همچنین تجویز آن برای همه افراد مناسب نیست.

• رایحه‌درمانی یا آروماتراپی

در این روش‌ روغن‌های معطری مثل اسطوخودوس، نعنا، رزماری، ریحان، مریم‌گلی و ... به صورت بخور و ماسک قابل استفاده می‌شود. بر خلاف تصور عموم ورزش، مسافرت و شرکت در جشن و سرور در درمان افسردگی کاربردی ندارد. ولی می‌توان بعد از درمان و رهایی از افسردگی برای پیشگیری از عود مجدد افسردگی از این موارد بهره جست.

آیا درمان افسردگی با طب سنتی و گیاهان دارویی ممکن است؟

درمان افسردگی با گیاهان دارویی که به اصطلاح طبیعی هستند، جایگزینی برای تشخیص و درمان پزشکی نیستند. "طبیعی" همیشه به معنی بی خطر نیست. اگرچه، به نظر می رسد برای برخی افراد، داروهای گیاهی مشخص و مکمل‌های رژیمی، خوب عمل می‌کنند. اما برای تعیین اینکه کدامیک موثرترند یا یافتن عوارض جانبی احتمالی حتما نیاز به بررسی توسط پزشک متخصص طب سنتی وجود دارد.

داروهای مورد استفاده در افسردگی شدید ممکن است عوارضی (البته در بیشتر موارد این عوارض زودگذرند) از قبیل یبوست، خشکی دهان، اختلالات بینایی، بحران‌های فشار خون، آریتمی قلبی، سردرد، اختلال در ارگاسم، دندان قروچه، تعریق بیش از حد، بی خوابی یا خواب آلودگی، تهوع و استفراغ، افزایش وزن و ... ایجاد نمایند. در این موارد ممکن است نیاز به تعویض دارو توسط روانپزشک باشد.

درمان بیخوابی در کلینیک دکتر کربلایی

ولی مواردی هم وجود دارند که علیرغم پیشرفت در علت‌شناسی، داروشناسی، مشخصه‌های نوروبیولوژیک و نیز معرفی چندین دسته از داروهای ضد افسردگی، فرد مبتلا به اختلال افسردگی اساسی به داروهای ضد افسردگی پاسخ نمی‌دهد و نشانه‌های مقاومت در برابر درمان را بروز می‌دهد. بنابراین درمان افسردگی با طب سنتی، به عنوان درمانی مکمل در کنار درمان‌های رایج منطقی به نظر می‌رسد. لذا امروزه استفاده از طب سوزنی به عنوان یکی از درمان‌های طب مکمل در درمان افسردگی شدید مورد مطالعه بسیاری قرار گرفته است. از نظر طب سنتی علت بیماری‌های روانی غلبه حرارت غیر طبیعی در مغز است که می‌تواند ساده و بدون ماده زاید و بیماری‌زا باشد و یا از غلبه اخلاط و مواد زاید ایجاد شده باشد.

درمان افسردگی با گیاهان دارویی (این گیاهان صرفا بر روی افسردگی تاثیر مثبت دارند و جنبه درمانی ندارند):

• مصرف میوه هایی مانند سیب، گلابی و به
• استفاده از ادویه‌جات خوشبو مانند هل و زعفران
• استفاده از خشکبار مانند مویز، بادام درختی و پسته
• پرهیز از غذاهایی که خلط سودا و اخلاط غیر طبیعی دیگر در بدن تولید می‌کنند (مانند عدس، بادمجان، گوشت گاو و ....)
• استفاده از گیاهان دارویی از قبیل بادرنجبویه، افتیمون، اسطخدوس، بابونه، بنفشه، گاوزبان، نیلوفر، زعفران، هلیله، سنا، بسفایج و ...

روش‌های درمان افسردگی در خانه (این روش‌ها هم صرفا کمک‌کننده هستند و یا می‌توانند باعث پیشگیری از ابتلا به افسردگی شوند):

• تنظیم خواب و بیداری
• منحرف کردن فکر از تصورات آزار دهنده با مشغول شدن به کار
• استحمام با آب نیم گرم قبل از غذا
• قرار دادن پاها در آب ولرم
• پوشیدن لباسهای با رنگ روشن
• پرهیز از جماع مکرر
• پرهیز از کار و فعالیت شدید و خسته کننده
• پرهیز از تنها ماندن در جای تنگ و تاریک و ...

با وجود همه توصیه‌های بالا در خصوص روش‌های درمان افسردگی در خانه، خونگیری و از جمله قصد، اولین اقدام درمانی توصیه شده در درمان افسردگی با طب سنتی، توسط حکمای طب ایرانی است. فصد روشی برای خارج ساختن اخلاط بیماری‌زا از بدن در بیماری‌های روانی است.

در بیماری‌های روانی بیشترین فصد توصیه شده در طب ایرانی فصد قیفال است. این فصد در واقع فصد ورید سفالیک می‌باشد. فصد این رگ مخصوص خارج کردن خون از سر و گردن است و در بیماری‌های مغز، چشم و حلق اندیکاسیون دارد. در کلینیک دکتر کربلایی بخش طب سنتی و سوزنی در راستای بخش‌های روانپزشکی و روانشناسی برای کمک به بیماران افسردگی وجود دارد. مراجعین محترم می‌توانند از خدمات این بخش زیر نظر پزشک متخصص طب سنتی بهره ببرند.

داروهای گیاهی موجود در بازار برای درمان افسردگی

در اینجا به برخی داروهای گیاهی برای درمان افسردگی اشاره می‌شود که توسط بازاریابان به عنوان داروی افسردگی تبلیغ می‌شوند:

• مخمر سنت جان مکمل گیاهی که هنوز توسط سازمان غذا و داروی امریکا به عنوان داروی افسردگی، تایید نشده. اما موجود هست. اگرچه ممکن است برای افسردگی خفیف یا متوسط مفید باشد، با احتیاط مصرف کنید. مخمر سنت جان می‌تواند با خیلی از داروها، از جمله  داروهای رقیق کننده خون، قرص‌های ضد بارداری، شیمی درمانی، داروهای ایدز و داروهای ضد رد پیوند، تداخل داشته باشد. همچنین از مصرف مخمر سنت جان همزمان با داروهای ضدافسردگی خودداری کنید ترکیب این دو عوارض جانبی جدی ایجاد می‌کند.
• سَم ای (SAM-E) این مکمل غذایی فرم مصنوعی از یک ماده شیمیایی است که به طور طبیعی در بدن ایجاد می‌شود. هنوز توسط سازمان غذا و داروی امریکا به عنوان درمان افسردگی تایید نشده. با این حال موجود است. برای تعیین اثرگذاری این دارو بر افسردگی، مطالعات بیشتر نیاز است. در دوزهای بالا، می‌تواند باعث تهوع و یبوست شود. اگر از داروهای ضد افسردگی استفاده می‌کنید، از مصرف سم ای خودداری کنید ترکیب این دو عوارض جانبی جدی ایجاد می کند. ممکن است در افراد مبتلا به اختلال دو قطبی، جنون ایجاد کند.
• اسیدهای چرب امگا ۳ این چربی‌ها در ماهی‌های آب سرد، کتان، روغن کتان، گردو و برخی غذاهای دیگر یافت می‌شوند. مکمل‌های امگا ۳ به عنوان یک درمان احتمالی برای افسردگی و علائم افسردگی در مبتلایان به اختلال دو قطبی مورد مطالعه قرار دارند. درحالیکه به طور کلی بی خطر تلقی می‌شود، این مکمل می‌تواند مورد تردید هم قرار گیرد و در دوزهای بالا، ممکن است با سایر داروها تداخل داشته باشد. اگرچه به نظر می‌رسد خوردن غذاهایی با اسیدهای چرب امگا ۳ دارای فواید سلامت قلبی است، اما برای تعیین اینکه آیا این ماده در جلوگیری یا بهبود افسردگی تأثیر دارد، تحقیقات بیشتری لازم است.
• HTP۵  این مکمل، ۵-هیدروکسی تریپتوفان (hi-drok-see-trip-to-fan) نامیده شده، همچنین به عنوان ۵-HTP شناخته می‌شود. ممکن است در افزایش سطح سروتونین (یک ماده شیمیایی موثر بر خلق و خو) اثر داشته باشد. اما این شواهد فقط مقدماتی بوده و تحقیقات بیشتری لازم است. درباره اینکه مصرف این مکمل، ممکن است وضعیت حاد عصب شناختی در فرد ایجاد کند، نگرانی‌هایی وجود دارد. اما این ارتباط روشن نیست. نگرانی دیگر درباره ۵-HTP، امکان افزایش ریسک ابتلا به سندرم سرتونین، در صورت مصرف همزمان با داروهای خاص ضد افسردگی، می باشد یک عارضه جانبی جدی.
• DHEA دی هیدرو اپی آندروسترون (Dehydroepiandrosterone)، هورمونی است که توسط بدن تولید می شود. تغییر سطح DHEA به افسردگی وابسته است. چندین مطالعه مقدماتی بهبود علائم افسردگی را بعد از مصرف DHEA بعنوان مکمل غذایی، نشان داده‌اند. اما تحقیقات بیشتری نیاز است. اگرچه، معمولا به خوبی در بدن تحمل می‌شود، اما بالقوه عوارض جانبی جدی دارد؛ مخصوصا هنگام مصرف با دوز بالا یا در دراز مدت. DHEA ساخته شده از سویا و سیب زمینی شیرین، موثر نیست با توجه به مطالب گفته شده، بهتر است از مصرف خودسرانه داروهای گیاهی خودداری کنید.

جمع‌بندی

همانطور که دیدیم درمان افسردگی با روش‌های مختلف دارویی و غیردارویی امکان‌پذیر است. به‌طور‌کلی، افسردگی یک اختلال مرتبط با مغز است و تمام درمان‌هایی که ذکر شد، برای بهبود افسردگی تغییراتی در مغز ایجاد می‌کنند. پس امیدوارم که با مطالعه این مقاله این افسانه که افسردگی بیماری روح است را فراموش کنید. همچنین خودتان و افرادیکه به افسردگی مشکوک هستند را به گرفتن درمان تشویق کنید.

افسانه دیگری که با مطالعه این مقاله باید به فراموشی بسپارید، عوارض بیش از حد و ایجاد اعتیاد و وابستگی در مورد درمان‌های روانپزشکی است. امیدواریم فرهنگ جامعه به میزانی اعتلا پیدا کند که به افسردگی مانند سایر بیماری‌های پزشکی نگریسته شود و خرافات و افسانه‌هایی که مانع مراجعه مبتلایان و بهبودی آن‌هاست از جامعه رخت بربندد.

هر چند افسردگی در بین جوامع، اختلالی شایع و معمول است اما عدم درمان به‌موقع آن می‌تواند منجر به وارد شدن صدمات جبران‌ناپذیر به جسم و روان فرد مبتلا و اطرافیان وی شود. در صورت داشتن علائمی مانند دلسردی، ناامیدی، اضطراب و استرس بیش از دو هفته، بهتر است به روان‍پزشک مراجعه و با شرح احساسات و عواطف خود از وی کمک بگیرید. هر چند افسردگی اختلال بسیار پیچیده‌ای است اما به‌راحتی قابل‌درمان بوده و با ممارست در درمان برطرف خواهد شد.

نویسنده: دکتر علی کربلایی