بیماری پارانوئید چیست؟

شاید شما هم نام بیماری پارانوئید را شنیده باشید و برخی علائم آن را بدانید. آیا این بیماری فقط به‌صورت بدبینی و شکاک بودن بروز می‌کند؟ امروز بیشتر با این اختلال شخصیتی آشنا می‌شویم. بیماری پارانویا در واقع نوعی اختلال شخصیتی است که برخی افراد را دچار بدبینی و شک می‌کند. اگر در نزدیکی خود کسی را می‌شناسید که:

• رفتار و افکارش عجیب و نامتعارف است؛

• به همه چیز مشکوک است؛
• به تمام آدم‌ها سوءظن دارد و بدبین است؛
• به کسی اعتماد نمی‌کند؛
• مدام در این باور است، که دیگران قصد صدمه زدن به او را دارند؛
• فکر می‌کند، در رفتار و گفتار دیگران نسبت به او نیت و قصد خوبی نیست و همه قصد دارند او را فریب دهند یا به اصطلاح بپیچانند؛
• اگر در گذشته به او بدی شده است، به هیچ عنوان نمی‌تواند فراموش کند؛
• و از همه مهم‌تر نمی‌تواند خشم خود را کنترل کند و به سرعت خشمگین می‌شود؛

به احتمال زیاد این فرد دچار نوعی اختلال شخصیتی است، که به اصطلاح پزشکی به آن «پارانویا»، یا «پارانوئید»، گفته می‌شود. یکی از مراکزی که می‌توانید، برای درمان بیماری پارانوئید به آن مراجعه کنید، «کلینیک‌ اعصاب و روان دکتر کربلایی»، است. کلینیک دکتر کربلایی با بهره‌گیری از روانشناسان برجسته، ماهر و دلسوز، آماده خدمت‌رسانی به افراد مبتلا به پارانویا است. همچنین این مرکز درمانی، برای تسهیل برقراری ارتباط و دریافت وقت مشاوره مخاطبان، هم به صورت حضوری و هم به صورت آنلاین آماده همکاری است.

دلایل بیماری پارانوئید

در رابطه با دلیل اصلی ایجاد اختلال شخصیت پارانوئید، هنوز جواب مشخصی وجود ندارد. ولی احتمالاتی در مورد منشا ایجاد این بیماری وجود دارد، مانند: احتمالا این بیماری ترکیبی از عوامل بیولوژیکی و روانشناختی است. درواقع این بیماری در کسانی که یکی از اقوامش دچار اسکیزوفرنی شده‌باشد، نشان‌دهنده ارتباط ژنتیکی بین این دو اختلال روانشناختی است. فرد مبتلا، ممکن است، در دوران کودکی خود دردهای شدید جسمانی یا عاطفی را تجربه کرده باشد. مثلا والدین کودک یا بیش از حد به او توجه و از او حمایت می‌کردند، یا خشم بی‌اندازه‌ای نسبت به او داشتند که به واسطه‌ آن، کودک احساس ناامنی شدیدی می‌کند، و این مسئله در سنین بالاتر، به بیماری پارانوئید تبدیل می‌شود.

بیشتر بخوانید: دکتر روان پزشک خوب در شمال تهران می‌تواند راه حلی برای مشکل پارانوئید ارائه دهد.

علائم بیماری پارانوئید

همان‌گونه که در موارد قبلی هم به آن‌ اشاره کردیم، بیماری پارانوئید نوعی مشکل در اختلال شخصیت است و فرد مبتلا از خود رفتاری بروز می‌دهد که با کمی دقت به راحتی می‌توان، آن‌ها را تشخیص داد. اگر در یک فرد حداقل چهار مورد از موارد زیر را مشاهده کردید، احتمال این‌که وی مبتلا به بیماری پارانوئید باشد، زیاد خواهد بود.

• بدون هیچ پایه و اساسی گمان می‌کند، دیگران استثمارگر، آسیب‌زننده و فریبکار هستند؛
• مدام در ذهنش در مورد وفادار بودن یا قابل اعتماد بودن نزدیکان، دوستان و آشنایانش تردید دارد، به‌گونه‌ای که به یک مشغولیت ذهنی تبدیل می‌شود؛
• دوست ندارد به دیگران اعتماد کند، چون می‌ترسد، اگر فردی اطلاعاتی از او داشته باشد، روزی علیه او و به شکل کاملا مغرضانه‌ای استفاده می‌کند؛
• اگر فردی بدون هیچ قصد و نیت بدی، صحبتی کند یا نظری دهد، او بلافاصله آن را یک تهدید یا یک رفتار تحقیرآمیز تلقی می‌کند؛
• هرگز کسی را به خاطر توهین، بی‌حرمتی، بی‌اعتنایی یا هر رفتار ناپسندی که در حقش انجام شده باشد نمی‌بخشد و کینه‌‌ او را به دل می‌گیرد، حتی اگر از نزدیک‌ترین دوستان یا اقوامش باشد؛
• اگر حس کند، کسی به شخصیت او توهین کرده یا آبرویش را در معرض خطر قرار داده است، حتی اگر این حس کاملا اشتباه باشد، یا فرد مقابل اصلا چنین قصدی نداشته باشد، بلافاصله عصبانی شده، نمی‌تواند خشمش را کنترل کند و با رفتاری کاملا پرخاشگرانه به طرف مقابل واکنش نشان می‌دهد؛
• بدون هیچ دلیلی بارها و بارها به وفادار بودن همسر یا نامزدش نسبت به خود، شک می‌کند.

علت ابتلا به اختلال شخصیت پارانویید

پارانوئید یا اختلال شخصیت پارانوئید یک وضعیت روانی پیچیده است که با بی‌اعتمادی مفرط و بی‌اساس نسبت به دیگران و احساس دائمی تهدید یا خطر همراه است. علل ابتلا به پارانوئید می‌توانند ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و بیولوژیکی باشند. از دیدگاه ژنتیکی، مطالعات نشان می‌دهند که افرادی که در خانواده‌شان سابقه اختلالات روانی وجود دارد، بیشتر در معرض خطر ابتلا به پارانوئید هستند. همچنین، تجربیات اولیه زندگی مانند سوءاستفاده، نادیده‌گرفته‌شدن، و زندگی در محیط‌های پرتنش و ناامن می‌توانند به ایجاد این وضعیت کمک کنند. این عوامل محیطی می‌توانند با ایجاد یک پایه بی‌اعتمادی و تردید نسبت به دیگران، زمینه‌ساز توسعه تفکرات پارانوئید شوند.

از سوی دیگر، برخی تحقیقات نشان داده‌اند که اختلالات پارانوئید می‌توانند با تغییرات بیوشیمیایی و نورولوژیکی در مغز مرتبط باشند. سوءمصرف مواد مخدر یا الکل، استرس‌های شدید و مزمن، و تجربه‌های تروماتیک می‌توانند تأثیرات منفی بر سیستم عصبی مرکزی داشته باشند و به بروز یا تشدید تفکرات پارانوئید منجر شوند. همچنین، این وضعیت ممکن است در کنار اختلالات روانی دیگر مانند اختلال شخصیت پارانوئید، اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی ظاهر شود. در نتیجه، مدیریت و درمان پارانوئید نیازمند رویکردی چندجانبه است که شامل روان‌درمانی، دارودرمانی و حمایت اجتماعی می‌شود تا بتوان به طور مؤثر این وضعیت را کنترل و بهبود بخشید.

علل ابتلا به پارانوئید می‌توانند متنوع و چندگانه باشند، از جمله:

ژنتیک: برخی از مطالعات نشان می‌دهند که استعداد ابتلا به پارانوئید می‌تواند ارثی باشد. اگر یکی از اعضای خانواده شما دچار اختلالات روانی است، احتمال ابتلا به پارانوئید نیز بیشتر می‌شود؛

محیط: تجربیات دوران کودکی، مانند سوءاستفاده، نادیده‌گرفته‌شدن، یا تربیت در محیطی پر از استرس و ناامنی می‌توانند به توسعه تفکر پارانوئید منجر شوند. همچنین، زندگی در محیط‌هایی با تنش بالا یا روابط ناسالم نیز می‌تواند این وضعیت را تشدید کند؛

سوءمصرف مواد: استفاده از مواد مخدر یا الکل، به ویژه در صورت مصرف طولانی‌مدت، می‌تواند به ایجاد یا تشدید تفکرات پارانوئید منجر شود؛

استرس و ضربه‌های روانی: مواجهه با رویدادهای استرس‌زا یا تجربه‌های تروماتیک می‌تواند فرد را به سمت تفکرات پارانوئید سوق دهد. استرس مزمن یا تجربه‌های تلخ و ناگوار می‌توانند زمینه‌ساز این اختلال باشند؛

اختلالات روانی دیگر: پارانوئید می‌تواند به عنوان بخشی از اختلالات روانی دیگر مانند اختلالات شخصیت پارانوئید، اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی ظاهر شود؛

اختلالات عصبی: برخی از اختلالات عصبی و بیماری‌های مرتبط با مغز، مانند آلزایمر یا دیگر انواع دمانس، می‌توانند منجر به بروز تفکرات پارانوئید شوند.

درمان پارانوئید ممکن است شامل روان‌درمانی، دارو درمانی و حمایت اجتماعی باشد. مشاوره با یک روانشناس یا روانپزشک می‌تواند به شناسایی و مدیریت این وضعیت کمک کند.

مشاوره روانشناسی پارانوئید

متاسفانه فرد مبتلا به پارانوئید، هیچ کدام از رفتارهایش دست خودش نیست. درواقع این نوعی اختلال شخصیتی بوده و فرد، مبتلا به یک بیماری روانی است. بنابراین کاملا بدیهی است، که درک این گونه افراد سخت و حتی به دلیل بروز برخوردهایی که از طرف او می‌شود، در بعضی مواقع حتی غیر ممکن باشد. اما نمی‌توان دست ‌روی دست گذاشت و برای درمان آن‌ها اقدامی نکرد. یکی از بهترین راهکارها مراجعه به مراکز درمانی و دریافت مشاوره پارانویيد از یک روانپزشک خوب و متخصص در زمینه این بیماری است. گاهی تشخیص اشتباه و برخورد غلط با این افراد باعث تشدید اختلالات آنها می‌شود. بنابراین برای درمان باید به مراکز تخصصی مراجعه کرد که به صورت حرفه‌ای در این زمینه خدمت‌رسانی می‌کنند.

بیشتر بخوانید: رزرو مشاوره فردی غیرحضوری در سایت دکتر کربلایی

چگونه با فرد پارانوئید رفتار کنیم؟

با توجه به اطلاعاتی که تا این قسمت در مورد بیماری پارانوئید ارائه شد، متوجه شدیم که فرد مبتلا به پارانوئید، رفتارهایی انجام می‌دهد، که متاسفانه هیچ‌کدام از آن‌ها دست خودش نیست. برای حل یا حداقل کاهش میزان آسیب‌رسانی این بیماری به خود بیمار یا اطرافیانش، یکی از راهکارها دانستن چگونگی رفتار با فرد پارانوئید است. زندگی با افراد مبتلا به پارانوئید، بسیار سخت و در برخی موارد غیر قابل تحمل است. متاسفانه طلاق به‌خاطر پارانوئید، یکی از اتفاقات تلخی است، که هم به فرد بیمار و هم همسر و فرزندانش آسیب می‌رساند. بنابراین توصیه می‌کنیم، برای جلوگیری از آسیب‌دیدن بیشتر اگر با چنین فردی در ارتباط هستید، به نکات زیر توجه کنید:

• از انزوای آن‌ها جلوگیری کنید: یکی از اثرات منفی که بیماری پارانوئید روی افراد مبتلا می‌گذارد، منزوی شدن آن‌ها به دلیل تصورات و باورهایی است که نسبت به دیگران دارند. متاسفانه انزوا و تنها ماندن، این بیماری را تشدید می‌کند. پس مانع از منزوی شدن آن‌ها شویم؛
• او را به بودن در جمع خانواده و شرکت در فعالیت‌های اجتماعی، تشویق کنیم: یکی دیگر از راهکارهای مفید در برخورد با فرد مبتلا به پارانوئید، تشویق او برای حضور در جمع‌های خانوادگی است. همچنین کاری کنیم تا فرد مبتلا در فعالیت‌های اجتماعی بیشتر از گذشته شرکت کند. ممکن است، بیمار نتواند به راحتی با افراد بزرگسال ارتباط برقرار کند، از این رو بچه‌ها گزینه مناسبی هستند؛
• از حیوانات خانگی کمک بگیرید: ارتباط فرد بیمار با حیوانات خانگی، یکی دیگر از روش‌های برخورد با آن‌ها است. مثلا سگ‌های خانگی به دلیل ویژگی وفاداری و محبت، گزینه مناسبی هستند. حضور حیوانات خانگی اضطراب را کاهش داده و به سلامت جسمانی بیمار کمک می‌کند؛
• در رفتار با بیماران پارانوئیدی، هرگز در جایگاه قضاوت ننشینیم. برخورد قضاوت‌مندانه با این بیماران به آن‌ها آسیب بیشتری وارد می‌کند؛
• در صورتی‌که همسرتان یا فرزندتان دچار این بیماری است، بهتر است در گروه‌های حمایتی که وضعیت آن‌ها مثل شما است، شرکت کنید. همچنین کمک گرفتن از مشاوران و درمانگران این بیماری راهکار مناسب دیگری است. با راهنمایی آن‌ها می‌توانید، وضعیت بیمار را بهتر درک کنید و با موقعیتی که به واسطه‌ زندگی با بیمار دارید، بهتر سازگار شوید.

بیشتر بخوانید : اختلال شخصیت مرزی چیست و چگونه درمان می‌شود؟

تشخیص پارانوئید به چه صورت است؟

به طور کلی تست تشخیص بیماری پارانوئید به صورت آزمایشگاهی که بتواند این بیماری را شناسایی کند، وجود ندارد. با این حال، معمولا پزشک برای تشخیص بیماری پارانوئید، مشاهده علائم آن و مطمئن شدن از تشخیص اولیه خود مبنی بر ابتلای فرد به این بیماری، سوالاتی مطرح می‌کند، تا حالات و رفتار بیمار را مورد ارزیابی قرار دهد. سپس با مشاهده علائم پارانوئید، ابتدا تمامی سوابق پزشکی و روانشناختی بیمار را مورد بررسی قرار می‌دهد. در این مرحله ممکن است، پزشک بیمار را به طور کامل معاینه فیزیکی کند.

در صورتی‌که هیچ نشانه فیزیکی برای اثبات بیماری پارانوئید پیدا نشود، پزشک برای تشخیص و پس از آن درمان بیماری از بیمار بخواهد به روان‌پزشک، روان‌شناس و حتی به متخصص مراقبت‌های بهداشتی مراجعه کند. این افراد آموزش‌های لازم برای کمک به بهبود بیمار را به صورت کاملا حرفه‌ای دیده‌اند.

روش های درمان پارانوئید

آیا پارانوئید قابل درمان است؟ این سوالی است که تمامی افراد مبتلا به این بیماری و خانواده‌هایشان، آن را مطرح می‌کنند. لازم به ذکر است که اصلی‌ترین درمان پارانوئید، روان‌درمانی است. آن هم توسط درمانگری که در درمان این‌گونه اختلالات به صورت حرفه‌ای آموزش دیده و متبحر است.

مصرف دارو و روان‌درمانی؛ روش‌هایی در کنترل و درمان پارانوئید

به طور کلی دارو و روان‌درمانی از موثرترین روش‌ها برای کاهش علائم اختلالات پارانوئید است. البته ممکن است، شک و سوءظن بیمار با مصرف دارو بیشتر شود و او از ادامه درمان سرباز زند. اما در صورتی‌ که بیمار به اضطراب یا توهم شدید دچار می‌شود، می‌توان با دارو آن را کنترل کرد. روان‌درمانی، تاثیرگذارترین روش درمان پارانوئید است. متاسفانه اکثر افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، با مشکلات عمیق در رفتار و ایجاد رابطه با افراد دست و پنجه نرم می‌کنند. پس مهم است که درمان آن‌ها هرچه سریعتر انجام شود.

از این رو، درمانگر باید با بیمار ارتباط بسیار قوی و نزدیکی برقرار کند. تا بتواند، بیماری او را کنترل و درمان کند. هرچند، بیمار به دلیل بدبینی شدیدی که دارد، به راحتی به این رابطه راضی نشده و حتی ممکن است، درمان ناتمام بماند. ولی درمانگر متبحر رابطه خوبی بین خود و بیمارش برقرار می‌کند و باعث ایجاد اعتماد در او می‌شود، تا بتواند بیمارش را درمان کند. با این حال نباید از این واقعیت چشم پوشی کرد که درمان پارانوئید بسیار سخت و مشکل است. متاسفانه برخی از بیمارانی که به پارانوئید مبتلا می‌شوند، به دلیل همین سختی اعتماد به دیگران، بدبینی زیاد، توهم، شک و تردید به دیگران و دیگر اختلالات شخصیتی، موفق به شکست و درمان بیماری نمی‌شوند و تا لحظه مرگ نیازمند دریافت راه‌کارهای درمانی هستند.

جمع بندی

پارانوئید یا اختلال پارانوئید یک وضعیت روانی پیچیده است که با بی‌اعتمادی شدید و بی‌اساس به دیگران و احساس مداوم تهدید و خطر همراه است. این اختلال می‌تواند به دلایل متعددی از جمله عوامل ژنتیکی، تجربیات محیطی، سوءمصرف مواد و استرس‌های شدید بروز کند. افراد مبتلا به پارانوئید ممکن است در روابط اجتماعی و کاری خود دچار مشکلات جدی شوند. درمان این اختلال نیازمند رویکردی چندجانبه است که شامل روان‌درمانی، دارودرمانی و حمایت اجتماعی می‌شود. با تشخیص به‌موقع و استفاده از روش‌های درمانی مناسب، می‌توان علائم این اختلال را مدیریت کرده و کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشید.

نویسنده: دکتر علی کربلایی روانپزشک