منظور از درد سیاتیک (نوروژنیک)، دردی است که در طول مسیر عصب سیاتیک منتشر می‌شود. هر عاملی که باعث تحریک عصب سیاتیک شود، می‌تواند چنین دردی ایجاد کند، اما شایع‌ترین علت آن، فشرده شدن عصب در قسمت تحتانی ستون فقرات است. این درد اغلب در اثر فتق و بیرون‌زدگی دیسک بین‌مهره‌ای و تنگی کانال نخاعی ایجاد می‌شود و با تحت‌فشار قرار دادن عصب سیاتیک علائمی مانند درد و بی‌حسی در پاها در پی دارد.
عصب سیاتیک طولانی‌ترین عصب بدن است. این عصب از قسمت پایینی کمر شروع شده و از باسن و پاها عبور می‌کند، و تا زیر زانو ادامه دارد. همچنین، این عصب، چندین عضله را در ساق پا کنترل می‌کند و حس قسمت اعظمی از پوست و ساق پا را تأمین می‌کند. به همین دلیل درد ناشی از تحریک این عصب، تا پاها و زیر زانو هم انتشار پیدا می‌کند.
سیاتیک یک بیماری نیست، بلکه نشانه مشکل دیگری است که باعث التهاب، فشرده شدن و درگیری عصب سیاتیک شده است. برخی کارشناسان تخمین می‌زنند که تا 40 درصد از افراد حداقل یک‌بار در زندگی خود این درد را تجربه می‌کنند.
اگرچه این درد می‌تواند بسیار شدید باشد، اما بیشتر بیماران با درمان‌های غیر جراحی در عرض چند هفته بهبود پیدا می‌کنند. افرادی که سیاتیک شدید دارند که با ضعف قابل‌توجه پا یا مشکلات کنترل ادرار و مدفوع همراه است، باید جراحی شوند
در ادامه شما را با دلایل درد سیاتیک و روش‌های درمان آن آشنا می‌کنیم.
منشا درد سیاتیک و نشانه‌های آن
احساس بی‌حسی، درد، سوزن‌سوزن شدن و ضعف در کمر، پشت پا و انگشتان پا از علائم هشداردهنده درد سیاتیک است. علامت بارز آن هم دردی است که از کمر و ستون فقرات شروع شده و به سمت باسن و پاها منتشر می‌شود.
شکل درد می‌تواند در افراد مختلف بسیار متفاوت باشد؛ بیماران درد سیاتیک را به شکل‌های مختلفی مانند یک درد خفیف تا یک احساس سوزش تیز یا درد طاقت‌فرسا توصیف می‌کنند. گاهی اوقات ممکن است، احساسی مانند یک شوک الکتریکی یا تکان ناگهانی داشته باشید. این درد هنگام سرفه یا عطسه می‌تواند بدتر شود. نشستن طولانی‌مدت می‌تواند علائم درد را تشدید کند و در بیشتر موارد درد سیاتیک تنها در یک نیمه از بدن احساس می‌شود.
برخی از افراد نیز در پا یا پای آسیب‌دیده دچار بی‌حسی، گزگز یا ضعف عضلانی می‌شوند. ممکن است در یک قسمت از پا درد و در قسمت دیگر بی‌حسی داشته باشید.
همان‌طور که گفته شد، منشأ درد سیاتیک تحت‌فشار قرار گفته شدن عصب سیاتیک است. علل متنوعی از بیماری‌های دیسک بین‌مهره‌ای تا علل نادرتری مانند تومورها می‌توانند باعث درد سیاتیک شوند.
سیاتیک اغلب خودبه‌خود و بدون درمان پس از چند هفته برطرف می‌شود، اما باید نشانه‌های زیر را به خاطر بسپارید. همراهی این علائم با درد سیاتیک، نشانه این است که باید فوراً به دنبال کمک پزشکی باشید:
- درد شدید و ناگهانی در ناحیه کمر یا ساق پا به همراه بی حسی یا ضعف عضلانی عضلات ساق پا
- درد پس از آسیب و صدمه شدید مانند تصادف رانندگی
- مشکل در کنترل ادرار و مدفوع
مهم‌ترین دلایل درد سیاتیک چیست؟
درد سیاتیک یک شکایت شایع است که در تعداد زیادی از بیماری‌ها دیده می‌شود. با این حال، تخمین زده می‌شود که عامل این درد در 90 درصد موارد، فتق دیسک بین‌مهره‌ای باشد. دیسک‌ها بالشتک‌های غضروفی هستند که بین مهره‌های سازنده ستون فقرات قرار دارند. کار این دیسک‌ها انعطاف‌پذیری و کمک به حرکات کمر و ستون فقرات است. گاهی به دلایلی مانند افزایش سن، دیسک بین‌مهره‌ای دچار فتق و بیرون‌زدگی شده، و به اعصاب اطراف خود فشار وارد می‌کند. اگر در اثر این اتفاق، عصب سیاتیک تحت‌فشار قرار بگیرد، درد سیاتیک ایجاد می‌شود.
همان‌طور که گفتیم، علت درد تحت‌فشار قرار گرفتن عصب سیاتیک است. از علل دیگری که می‌تواند باعث این اتفاق شود، می‌توان موارد زیر را نام برد:
- تنگی نخاع کمری که به معنای باریک شدن فضای نخاعی در قسمت پایین کمر است.
- اسپوندیلولیستزیس که معنای لغزش مهره‌های ستون فقرات است.
- تومورهای درون ستون فقرات که ممکن است ریشه عصب سیاتیک را تحت‌فشار قرار دهند.
- عفونت‌ها که می‌توانند بر مهره‌ها و سایر ساختارهای سازنده ستون فقرات آسیب برسانند.
- آسیب به ستون فقرات.
- سندرم دم اسب، یک بیماری نادر اما جدی است که بر اعصاب در قسمت تحتانی نخاع تأثیر می‌گذارد. این بیماری نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.
با این وجود در بسیاری از موارد نمی‌توان هیچ دلیل مشخصی برای درد سیاتیک یافت.
از علل نادری که می‌توانند باعث درد سیاتیک شوند، می‌توان موارد زیر را نام برد:
- آندومتریوز که به معنای رشد بافت رحم در خارج از رحم است. رشد غیرطبیعی بافت رحم، ممکن است در اطراف عصب سیاتیک، یا در خود عصب سیاتیک ایجاد شود.
- آبسه در ستون فقرات، در اثر عفونت
- آسیب عصبی ناشی از دیابت
- جابجایی یا رشد جنین در دوران بارداری که می‌تواند منجر به فشردگی عصب شود.
- عوارض جانبی داروها
وجود برخی از ریسک فاکتورها و شرایط هم خطر ابتلا به درد سیاتیک را بیشتر می‌کند، از جمله:
- سن: تغییرات مرتبط با افزایش سن در ستون فقرات، مانند فتق دیسک و خار استخوانی، شایع‌ترین علل درد سیاتیک هستند.
- چاقی: اضافه وزن و چاقی می‌تواند باعث افزایش فشار وارد بر ستون فقرات شود. وزن اضافی بدن می‌تواند به تغییرات ستون فقرات که باعث درد سیاتیک می‌شود، کمک کند.
- نوع شغل: شغلی که شما را ملزم به پیچاندن کمر، حمل بارهای سنگین یا رانندگی طولانی‌مدت با وسیله نقلیه موتوری می‌کند، ممکن است در بروز درد سیاتیک نقش داشته باشد؛ اما هیچ مدرک قطعی برای اثبات این ارتباط وجود ندارد.
- نشستن طولانی‌مدت: افرادی که برای مدت طولانی می‌نشینند یا سبک زندگی کم‌تحرکی دارند بیشتر از افراد فعال در معرض ابتلا به درد سیاتیک هستند.
- دیابت:در افراد دیابتی، قند خون بالا می‌تواند باعث آسیب به اعصاب مختلف از جمله عصب سیاتیک شود.
- استئوآرتریت: التهاب ناشی از استئوآرتریت می‌تواند با آسیب به استخوان‌های ستون فقرات باعث درد سیاتیک شود.
- سیگار کشیدن و اعتیاد به مواد دخانی: نیکوتین موجود در تنباکو می‌تواند به بافت ستون فقرات آسیب برساند، استخوان‌ها را ضعیف کند و فرسودگی دیسک‌های بین‌مهره‌ای را تسریع کند.
بیشتر بخوانید: دردهای نوروپاتیک چیست؟
روش‌های کاربردی برای تشخیص مشکل سیاتیک
پزشک برای تشخیص علت درد سیاتیک، از روش‌های مختلفی کمک می‌گیرد. او ابتدا درباره علائم شما سؤال کرده و سوابق پزشکی شما را بررسی می‌کند. سپس یک معاینه فیزیکی کامل انجام می‌دهد.
در طول معاینه فیزیکی، از شما خواسته می‌شود که راه بروید تا پزشکتان ببیند که ستون فقرات شما چگونه وزن بدن شما را تحمل می‌کند. ممکن است، از شما خواسته شود که روی انگشتان پا و پاشنه پا راه بروید تا پزشک قدرت عضلات ساق پا شما را بررسی کند. یکی از تست‌هایی که برای تشخیص فتق دیسک کمر انجام می‌شود، تست بالا بردن پاها است. برای این تست، باید به پشت دراز بکشید و پاهای خود را صاف کنید. سپس پزشک شما به آرامی هرکدام از پاهای شما را بالا می‌آورد و نقطه‌ای که از آن به بعد احساس درد می‌کنید، یادداشت می‌کند. این آزمایش به تشخیص دقیق اعصاب آسیب‌دیده کمک می‌کند و تعیین می‌کند که آیا مشکلی در یکی از دیسک‌های شما وجود دارد یا خیر. همچنین از شما خواسته می‌شود که حرکات کششی و تمرینات دیگری را برای بررسی درد و انعطاف‌پذیری و قدرت عضلات انجام دهید.
پزشک براساس یافته‌های معاینه فیزیکی و شرح و حال شما، تست‌ها، روش‌های تصویربرداری و آزمایش‌های موردنیاز، مانند: رادیوگرافی، سی‌تی اسکن، ام آر آی و نوار عصب و عضله را درخواست می‌کند.
ام آر آی (MRI) در تشخیص علل درد سیاتیک
در MRI، از میدان‌های مغناطیسی قوی، برای ایجاد تصاویر با جزئیات از ساختارهای داخل بدن استفاده می‌شود. ام آر آی می‌تواند یکی از بهترین راه‌ها برای تشخیص علت درد سیاتیک باشد، چرا که تصاویر دقیقی از استخوان‌ها و بافت نرم اطراف آن ایجاد می‌کند. می‌توان از ام آر آی برای تشخیص فتق دیسک بین‌مهره‌ای، تنگی کانال نخاعی و تومورها استفاده کرد.
نوار عصب و عضله در تشخیص علل درد سیاتیک
نوار عصب عضله یا EMG، یک روش تشخیصی برای ارزیابی سلامت عضلات و سلول‌های عصبی کنترل‌کننده آن‌ها یعنی نورون‌های حرکتی است. نتایج EMG می‌تواند اختلال عملکرد عصبی، اختلال عملکرد عضلانی یا مشکلات انتقال سیگنال عصب به عضله را نشان دهد.
این آزمایش می‌تواند فشردگی عصب سیاتیک ناشی از فتق دیسک بین‌مهره‌ای یا باریک شدن کانال نخاعی (تنگی نخاع) را تأیید کند.
چه روش‌هایی برای درمان درد سیاتیک کاربرد دارد؟
درمان درد سیاتیک، به علت زمینه‌ای ایجاد آن بستگی دارد. در بیشتر موارد درد در طول چند هفته، با استراحت و خود مراقبتی درمان می‌شود. اما اگر درد شما با اقدامات خودمراقبتی بهبود نیافت، پزشک ممکن است برخی از درمان‌های زیر را پیشنهاد کند.
داروها
انواع داروهایی که ممکن است برای درد سیاتیک تجویز شوند، عبارت‌اند از:
- ضد التهاب‌ها
- شل‌کننده‌های عضلانی
- مسکن‌ها
- داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای
- داروهای ضد تشنج
- فیزیوتراپی
هنگامی که درد حاد شما بهبود یافت، پزشک یا فیزیوتراپیست می‌تواند یک برنامه توانبخشی طراحی کند تا به شما در جلوگیری از عود مجدد درد سیاتیک کمک کند. این برنامه معمولاً شامل تمرین‌هایی برای اصلاح وضعیت بدنی، تقویت عضلات پشتیبان و بهبود انعطاف‌پذیری شما می‌شود.
تزریق استروئید
در برخی موارد، پزشک ممکن است تزریق یک داروی کورتیکواستروئید را در ناحیه اطراف ریشه عصب سیاتیک توصیه کند. کورتیکواستروئیدها با سرکوب التهاب اطراف عصب، درد سیاتیک را بهتر می‌کنند. اثرات ناشی از تزریق استروئیدها معمولاً تا چند ماه ادامه دارند.
عمل جراحی
جراحی زمانی توصیه می‌شود که فشرده شدن عصب سیاتیک، باعث از دست رفتن کنترل روده یا مثانه شود، یا درد بیمار به تدریج بدتر شده و درمان‌های دیگر در بهبود آن مؤثر نیستند. جراح می‌تواند به روش جراحی خار استخوانی یا فتق دیسک را درمان کند.
درمان‌های خانگی
استفاده از کمپرس سرد، چند بار در روز و هر بار به مدت 20 دقیقه، می‌تواند در کاهش درد شما مؤثر باشد. کمپرس گرم نیز در بهبود درد سیاتیک مؤثر است و می‌توانید آن را به طور متناوب با کمپرس سرد استفاده کنید.
تمرینات کششی برای کمر، می‌تواند به شما کمک کند احساس بهتری داشته باشید و ممکن است به کاهش بر فشار ریشه عصب سیاتیک هم کمک کنند. از تکان خوردن، پرش یا چرخش در طول کشش خودداری کنید و سعی کنید کشش را حداقل برای 30 ثانیه حفظ کنید.
داروهای بدون نسخه و مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن، می‌توانند به کاهش درد سیاتیک کمک کنند.
طب سوزنی
در طب سوزنی، پزشک سوزن‌های نازکی به ضخامت مو را در نقاط خاصی از بدن شما وارد پوست می‌کند. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که طب سوزنی می‌تواند به درمان درد سیاتیک کمک کند. اگر تصمیم دارید طب سوزنی را امتحان کنید، یک پزشک دارای مجوز را انتخاب کنید تا مطمئن شوید که او صلاحیت و دانش لازم برای این کار را دارد.
روش‌های پیشگیری از تحت فشار قرار گرفتن عصب سیاتیک
برخی از علل درد سیاتیک، مانند بیماری‌های دژنراتیو دیسک، درد سیاتیک ناشی از بارداری یا آسیب‌ها و صدمات، قابل پیشگیری نیستند. اگرچه ممکن است پیشگیری از همه علل درد سیاتیک امکان‌پذیر نباشد، اما انجام اقدامات زیر می‌تواند به محافظت از کمر و پیشگیری از درد سیاتیک کمک کند:
- حفظ وضعیت بدنی مناسب: حفظ وضعیت بدنی مناسب در هنگام نشستن، ایستادن، بلند کردن اجسام و خواب به کاهش فشار روی کمر کمک می‌کند.
- ترک سیگار: نیکوتین خون‌رسانی به استخوان‌ها را کاهش می‌دهد، ستون فقرات و دیسک‌های مهره‌ای را ضعیف می‌کند.
- حفظ وزن مناسب: وزن اضافی و رژیم غذایی نامناسب با التهاب و درد در سراسر بدن شما همراه است. برای کاهش وزن می‌توانید از رژیم غذایی و ورزش کمک بگیرید
- مراقبت از سقوط نکردن: کفش‌هایی بپوشید که مناسب باشند. اطمینان حاصل کنید که اتاق‌ها به خوبی روشن هستند و راه‌پله‌ها میله محافظ دارند.
جمع‌بندی
درد سیاتیک، دردی است که از کمر شروع شده و به سمت پاها انتشار پیدا می‌کند. عامل ایجاد این درد، تحت‌فشار قرار گرفتن عصب سیاتیک است. علل زیادی می‌توانند پشت این قضیه باشند که شایع‌ترین آن‌ها فتق دیسک بین‌مهره‌ای و تنگی کانال نخاعی است. بیشتر دردهای سیاتیکی، با استراحت و پس از چند هفته خوب می‌شوند، اما دردهای شدید و دردهای طولانی نیاز به تشخیص و درمان دارند. درمان درد سیاتیک وابسته به تشخیص علت زمینه‌ای و درمان آن دارد. برای پیشگیری از درد سیاتیک، می‌توانید از کارهایی مانند حفظ وزن مناسب، سیگار نکشیدن و انجام تمرینات و ورزش‌های مناسب کمک بگیرید.
