حتماً در فیلم‌های سینمایی شخصیت‌هایی را دیده‌اید که بدون هیچ‌گونه عذاب وجدانی دست به خشونت و جنایت می‌زنند، این افراد شخصیت‌های ضد اجتماعی هستند. اختلال شخصیت ضد اجتماعی وضعیتی مربوط به سلامت روان است به صورتی که افراد مبتلا به آن درک نمی‌کنند چگونه باید با دیگران رفتار کنند. رفتار آن‌ها اغلب با بی‌احترامی همراه است و برای احساسات دیگران هیچ ارزشی قائل نیستند. در این مقاله از سایت دکتر کربلایی اختلال شخصیت ضد اجتماعی، علل بروز و روش‌های تشخیص و درمان آن را بررسی می‌کنیم.
اختلال شخصیت ضد اجتماعی چیست؟
در ابتدا بهتر است بدانیم اختلال شخصیت ضد اجتماعی چیست؟ اختلال شخصیت ضد اجتماعی یا ASPD یکی از انواع اختلالات شخصیتی است که بر نحوه تفکر یا رفتار افراد تأثیر می‌گذارد. این اختلال وضعیتی است که مهم‌ترین مشخصه‌ی آن فقدان همدلی، نادیده‌گرفتن و عدم توجه به حقوق دیگران است.
افرادی که مبتلا به این اختلال هستند، درستی یا نادرستی رفتارشان اصلاً برایشان اهمیتی ندارد. آن‌ها اغلب بی‌احساس هستند، به‌طرز بی‌رحمانه‌ای نسبت به دیگران با بی‌تفاوتی رفتار می‌کنند، حقوق و احساسات آن‌ها را نادیده می‌گیرند و هیچ‌گاه احساس گناه یا عذاب وجدان ندارند. افراد سایکوپات ممکن است دروغ بگویند، رفتار پرخاشگرانه یا خشونت‌آمیز داشته باشند و به اطرافیان خود آسیب جسمی یا روحی وارد کنند. این‌گونه افراد معمولاً عواقب رفتار و اعمال خود را نیز نادیده می‌گیرند و به همین دلیل انجام هیچ رفتاری از طرف آن‌ها بعید نیست.
افرادی که اختلال شخصیت ضد اجتماعی دارند از هنجارهای اجتماعی و قوانین پذیرفته‌شده پیروی نمی‌کنند. به همین دلیل ممکن است قانون را زیر پا بگذارند، در فعالیت‌های مجرمانه شرکت کنند و درنهایت به زندان بیفتند. این افراد معمولاً اعتیاد به مصرف مواد مخدر و الکل نیز دارند. درنهایت به دلیل داشتن این ویژگی‌ها، افراد مبتلا به این اختلال معمولاً نمی‌توانند در برابر خانواده، محیط کار یا مدرسه مسئولیت‌پذیر باشند و از پذیرفتن مسئولیت اعمال خود امتناع می‌کنند.
مشاوره فردی غیرحضوری یا حضوری توسط بهترین روانشناس تهران میتواند به کاهش این نوع از اختلالات کمک کند.
جالب است بدانید مردان بیش از زنان در معرض خطر ابتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی هستند. همچنین مطالعات نشان می‌دهد که علائم ASPD در سنین 24 تا 44 سالگی در بدترین حالت است، سپس بعد از 45 سالگی بهبود می‌یابد.
علت‌های ابتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی
شخصیت افراد ترکیبی از افکار، عواطف و رفتارهایی است که هر فرد را از سایرین متفاوت و منحصر‌به‌فرد می‌کند. این روشی است که مردم دنیای اطرافشان را می‌بینند، درک می‌کنند و با آن ارتباط برقرار می‌کنند. شخصیت ما در دوران کودکی از طریق اثر متقابل ویژگی‌های ژنتیکی و عوامل محیطی بر یکدیگر شکل می‌گیرد. به همین ترتیب هرچند علت اختلال شخصیت ضد اجتماعی مشخص نیست، اما احتمالاً ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز آن اثر‌گذار هستند:
ژنتیک: ممکن است برخی از عوامل ژنتیکی وجود داشته باشد که می‌توانند برخی افراد را مستعد ابتلا به ASPD کند. با این حال، هیچ عامل ژنتیکی وجود ندارد که دقیقاً مسئول این بیماری باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که احتمالاً ژن‌ها فرد را در برابر تأثیرات محیطی آسیب‌پذیر‌تر می‌کنند. همچنین این اختلال در میان خویشاوندان بیولوژیکی درجه اول مبتلایان شایع‌تر از افراد عادی است.
شرایط خانوادگی: به‌طورکلی شرایط خانوادگی و محیط رشد کودک میتواند در ابتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی تاثیر مهمی داشته باشد. سوءاستفاده از کودک، تروما، بی‌توجهی و سهل‌انگاری والدین، کتک‌زدن و فحاشی احتمال ابتلا به اختلال سایکوپات (ASPD) در مراحل بعدی زندگی را افزایش می‌دهد.
اگر والدین کودک آزار‌دهنده و ناکارآمد باشند، ممکن است کودک این الگوهای رفتاری را بیاموزد و بعداً آن‌ها را با فرزندان خود تکرار کند و این چرخه‌ی معیوب به همین ترتیب ادامه می‌یابد. همچنین کودکانی که والدین بی نظم، بی‌توجه و به دور از همدلی دارند، فرصت ایجاد حس قوی خودکنترلی، انضباط و همدلی با دیگران را از دست می‌دهند.
تغییرات ساختاری در مغز: بعضی از عوامل محیطی از جمله سیگار‌کشیدن در دوران بارداری و عملکرد غیر‌طبیعی مغز می‌توانند ابتلا به این اختلال را افزایش دهند. تحقیقات نشان می‌دهد که افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی در لوب فرونتال، ناحیه‌ای از مغز که در برنامه‌ریزی و قضاوت نقش دارد، تفاوت‌هایی با افراد سالم دارند. این افراد تمایل به تحریک بیشتری دارند و ممکن است به دنبال فعالیت‌های خطرناک یا حتی غیرقانونی باشند تا برانگیختگی خود را به سطح مطلوبی برسانند.
عوامل بیولوژیکی: علاوه بر این موارد افراد مبتلا به ASPD ممکن است سطوح غیرعادی سروتونین داشته باشند. سروتونین یک ماده شیمیایی در مغز است که خلق‌وخو و احساس شادی ما را تنظیم می‌کند.
بیشتر بخوانید: فوبیای ترایپو چیست؟
روش تشخیص اختلال شخصیت ضد اجتماعی
علائم اختلال شخصیت ضد اجتماعی اغلب در دوران کودکی شروع می‌شود. در دوران کودکی، کسانی که به این اختلال مبتلا می‌شوند، معمولاً انفجارهای خشمگینی را تجربه می‌کنند، نسبت به حیوانات ظلم می‌کنند و توسط همسالان خود به عنوان قلدر توصیف می‌شوند. کودکانی که این علائم را نشان می‌دهند به عنوان مبتلا به اختلال سلوک تشخیص داده می‌شوند.
اگرچه این بیماری ممکن است در دوران کودکی شروع شود، اما نمی‌توان آن را قبل از 18 سالگی به‌طور جدی تشخیص داد. برای اینکه ابتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی تشخیص داده شود، باید فرد قبل از 15 سالگی بی‌اعتنایی و تجاوز به حقوق دیگران را نشان دهد. حداقل یکی از هفت علامت زیر نشان‌دهنده‌ی این بی‌اعتنایی است:
- بی‌توجهی به امنیت خود و دیگران
- عدم رعایت قوانین
- رفتار تکانشی
- عدم مسئولیت‌پذیری
- تحریک‌پذیری و پرخاشگری
- عدم پشیمانی از اعمال و رفتار خود
- دروغ‌گفتن یا بازیچه‌کردن دیگران برای سرگرمی و لذت
علاوه بر نشان‌دادن حداقل یکی از این علائم، فرد باید حداقل 18 سال داشته باشد و رفتارهای ضد اجتماعی را در نتیجه بیماری‌های دیگری مانند اختلال دوقطبی یا اسکیزوفرنی از خود نشان ندهد. علائم برخی از اختلالات مانند اختلال شخصیت مرزی، اختلال شخصیت خودشیفته و اختلال سوءمصرف مواد ممکن است شبیه به ASPD باشند، بنابراین برای تشخیص اختلال شخصیت ضد اجتماعی مهم است که متخصص روانشناس یا روانپزشک دقت کافی را داشته باشد.
خصوصیات و ویژگی‌های بالینی سایکوپات (ASPD)
خصوصیات بالینی اختلال شخصیت ضد اجتماعی براساس DSM5 موارد زیر را در بر‌می‌گیرد:
- دیگران را به خاطر مشکلاتشان سرزنش می‌کنند؛
- قانون را زیر پا می‌گذارند، اموال عمومی را تخریب می‌کنند و دیگران را برای نفع شخصی فریب می‌دهند؛
- رفتارهایی شامل آتش افروزی، ظلم به حیوانات و اقتدار بیش از حد در کودکی بروز می‌دهند؛
- اغلب به صورت تکانشی رفتار می‌کنند و عواقب اعمال خود را در نظر نمی‌گیرند؛
- پرخاشگر و تحریک‌پذیر هستند که اغلب منجر به حملات فیزیکی می‌شود؛
- در ابراز احساس همدلی با دیگران مشکل دارند؛
- از رفتارهای مخرب خود پشیمان نمی‌شوند؛
- اغلب با دیگران روابط ضعیف یا توهین‌آمیزی دارند؛
- از فرزندان خود سوءاستفاده می‌کنند و آن‌ها را نادیده می گیرند؛
- اغلب برای نفع شخصی دروغ می‌گویند و دیگران را فریب می‌دهند.
پیامدها و اثرات اختلال شخصیت ضد اجتماعی
اثرات اختلال شخصیت ضد اجتماعی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- همسر‌آزاری یا کودک‌آزاری یا بی‌توجهی به آن‌ها
- اعتیاد به مصرف الکل یا مواد مخدر
- به زندان افتادن به دلیل قانون‌شکنی
- قتل و سایر رفتارهای آسیب‌رسان به دیگران
- خودکشی یا سایر رفتارهای خود‌آزاری
- ابتلا به سایر اختلالات روانی مانند افسردگی یا اضطراب
- وضعیت اجتماعی و اقتصادی پایین و بی‌خانمانی
- مرگ زودرس، معمولاً در نتیجه خشونت
- دچار‌شدن به مشکلات قانونی ناشی از عدم انطباق با هنجارهای اجتماعی و عدم توجه به حقوق دیگران
- سوءاستفاده از کودکان
این‌ها پیامد‌های اختلال شخصیت ضداجتماعی هستند که اغلب منجر به مشکلات عمده در بسیاری از زمینه‌های زندگی می‌شوند.
درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی
درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی به دلایلی دشوار است. افراد مبتلا به این اختلال به ندرت به‌صورت خودجوش برای درمان اقدام می‌کنند، زیرا آن‌ها مشکلات رفتاری خودشان با دیگران را قبول نمی‌کنند. این افراد معمولاً فقط پس از نوعی درگیری با سیستم حقوقی به اجبار تحت درمان قرار می‌گیرند. اما متأسفانه تحقیقات نشان می‌دهد که حبس و سایر اقدامات تنبیهی تا حد زیادی بی‌اثر هستند، زیرا افراد مبتلا به این شرایط معمولاً به مجازات پاسخ نمی‌دهند.
درمان این اختلال به‌طور کلی سخت و زمان‌بر است، اما برای برخی افراد، درمان و پیگیری دقیق در دراز‌مدت ممکن است مفید باشد. روش درمان به موقعیت خاص هر فرد، تمایل او برای شرکت در درمان و شدت علائم بستگی دارد و ممکن است به دو صورت روان‌درمانی و دارو درمانی انجام شود:
روان درمانی برای درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی
روان درمانی در بعضی موارد برای درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی استفاده می‌شود. درمان ممکن است شامل مدیریت خشم و خشونت، درمان سوءمصرف الکل یا مواد و درمان سایر شرایط سلامت روان باشد. اما روان درمانی همیشه مؤثر نیست، به خصوص اگر علائم شدید باشد و فرد نتواند اعتراف کند که در ایجاد مشکلات جدی نقش دارد.
مشاوره غیرحضوری ترک اعتیاد در مطب دکتر کربلایی به بهترین نحو ممکن پیش میرود.
درمان شناختی رفتاری یا CBT نیز میتواند برای کمک به افراد جهت دستیابی به بینش در مورد رفتارهای خود و تغییر الگوهای فکری ناسازگار مفید باشد. نتایج مؤثر معمولاً تنها پس از درمان طولانی‌مدت رخ می‌دهد. گروه درمانی و خانواده درمانی و همچنین درمان مبتنی بر ذهنیت، که توانایی شناخت و درک وضعیت روانی خود و دیگران را هدف قرار می‌دهد، نیز برای ASPD ممکن است مفید باشند.
دارودرمانی برای درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی
هیچ دارویی برای درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی تأیید شده توسط سازمان غذا و دارو وجود ندارد. پزشکان ممکن است برای شرایطی مانند اضطراب، افسردگی یا پرخاشگری که گاهی با اختلال شخصیت ضداجتماعی همراه هستند، دارو تجویز کنند. برخی از داروهایی که معمولاً تجویز می‌شوند، شامل موارد زیر است:
- داروهای ضد افسردگی، که می‌توانند سطح سروتونین را در مغز شما تنظیم کنند. به عنوان مثال می‌توان به سرترالین و فلوکستین اشاره کرد.
- داروهای ضد روان پریشی، که می‌توانند رفتار خشونت‌آمیز یا پرخاشگری را کنترل کنند. به عنوان مثال می‌توان به ریسپریدون و کوئتیاپین اشاره کرد.
- تثبیت‌کننده‌های خلق، که به مدیریت تغییرات شدید در خلق و خو یا رفتار کمک می‌کنند. از جمله آن‌ها لیتیوم و کاربامازپین است.
روش‌های پیشگیری اختلال شخصیت ضد اجتماعی
هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری اختلال شخصیت ضد اجتماعی در افراد در معرض خطر وجود ندارد. از آنجایی که تصور می‌شود رفتارهای ضد اجتماع ریشه در دوران کودکی دارد، بنابراین والدین، معلمان و روانشناسان ممکن است بتوانند علائم هشدار‌دهنده اولیه را تشخیص دهند. ممکن است تلاش برای شناسایی افرادی که بیشتر در معرض خطر هستند، سپس ارائه مداخله زودهنگام نیز کمک‌کننده باشد. اگر اختلال سلوک در اوایل کودکی آشکار شود، درمان آن ممکن است از ایجاد ASPD در بزرگسالی جلوگیری کند. گاهی اوقات والدین یا روانشناسان علائم اختلال سلوک را تشخیص نمی‌دهند. زیرا این علائم ممکن است با شرایط دیگری مانند اختلال نقص توجه یا بیش‌فعالی (ADHD) یا افسردگی همپوشانی داشته باشند.
میزان شیوع به اختلال شخصیت ضد اجتماعی
شیوع تخمینی ASPD در طول زندگی در میان جمعیت عمومی بین 1 تا 4 درصد است. توزیع جنسیتی نیز به سمت مردان متمایل است، مردان به احتمال 3 تا 5 برابر بیشتر از زنان شانس ابتلا دارند. درواقع 6 درصد از مردان و 2 درصد از زنان در جمعیت عمومی به ASPD مبتلا می‌شوند.
در نتیجه تحقیقات مشخص شده است که سوءمصرف مواد با تشخیص اختلال شخصیت ضداجتماعی ارتباط معنی‌داری نشان می‌دهد. همچنین سطح تحصیلات و هوش با شیوع بالاتر ASPD، همبستگی منفی دارند.
جمع‌بندی
اکثر افراد مبتلا به ASPD به تنهایی به دنبال کمک نیستند و مداخله و درمان احتمالاً فقط به دلیل مشکلات قانونی اتفاق می‌افتد. تحقیقات نشان می‌دهد کسانی وضعیت بهتری دارند که از حمایت اجتماعی قوی‌تر و روابط خانوادگی بهتر برخوردار باشند. اگر یکی از عزیزانتان مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی است، صحبت با یک روانشناس میتواند کمک‌کننده باشد. آن‌ها می‌توانند به شما کمک کنند مهارت‌های مقابله‌ای را بیاموزید. این مهارت‌ها به شما کمک می‌کنند برای خودتان و فرد مقابل حدومرز تعیین کنید و در برابر پرخاشگری، خشونت و خشم رایج این افراد از خودتان محافظت کنید. گروه‌درمانی و عضویت در گروه‌های حمایتی نیز احتمالاً منابع مفیدی در کنار مراجعه به کلینیک روانپزشکی برای کسب اطلاعات بیشتر هستند.
