آسیب تروماتیک مغزی یا TBI به آسیب مغزی ناشی از تکان شدید به مغز یا واردشدن جسمی به درون جمجمه گفته می‌شود و به‌زمین‌افتادن، تصادفات رانندگی، آسیب‌های ورزشی و حمله‌های فیزیکی از متداول‌ترین دلایل ایجاد آن هستند. اگر این آسیب خفیف باشد، علائم آن مانند سردرد و سرگیجه پس از چند روز برطرف می‌شوند؛ ولی، آسیب‌های شدید می‌توانند عوارض بلندمدت و خطرناکی مانند فلج یا تغییرات شخصیتی داشته باشند.
در ادامه این مطلب از سایت دکتر کربلایی، شما را با هر آنچه که باید درباره این نوع آسیب مغزی بدانید، مانند علائم، دلایل، عوارض، انواع، روش‌های تشخیص و روش‌های درمان آن آشنا می‌کنیم.
آسیب تروماتیک مغزی TBI چیست؟
آسیب تروماتیک مغزی به آسیب مغزی ناشی از منابع خارجی گفته می‌شود. به عبارت دیگر، این آسیب به علت وارد شدن جسم در جمجمه یا تکان‌خوردن شدید مغز ایجاد می‌شود و باعث می‌شود که مغز به‌درستی کار نکند. ازآنجایی‌که این آسیب ناشی از منبعی خارجی است، با نام آسیب مغزی اکتسابی نیز شناخته می‌شود. آسیب‌های اکتسابی برخلاف بیماری‌های ارثی یا ژنتیکی پس از تولد ایجاد می‌شوند.
دلایل ایجاد آسیب تروماتیک مغزی
جمجمه، سه لایه بافت به نام مننژ و پوست سر از مغز محافظت می‌کنند. ضربه‌ای قدرتمند یا ناگهانی یا حرکتی سریع می‌تواند عملکرد اعصاب، پارانشیم (بافت‌های عملکردی) و رگ‌های خونی مغز را مختل کند. برخی از دلایل ایجاد این آسیب عبارت‌اند از:
- تکان‌خوردن ناگهانی سر در حوادثی مانند تصادفات رانندگی
- به‌زمین‌افتادن و برخورد سر با سطحی سخت
- واردشدن ضربه‌ای قدرتمند به سر در ورزش‌هایی مانند فوتبال و بوکس
- حمله‌های فیزیکی به سر
- تکان‌دادن مکرر سر که در کودکان با نام سندرم کودک تکان‌خورده شناخته می‌شود
- نفوذ جسمی به جمجمه مانند گلوله
عوارض آسیب تروماتیک مغزی
بسیاری از افرادی که دچار آسیب مغزی اکتسابی می‌شوند، چند هفته پس از آسیب به‌صورت کامل بهبود می‌یابند؛ ولی، برخی از افراد به‌ویژه افرادی که دچار انواع شدید یا متوسط TBI می‌شوند، ممکن است دچار عوارض مختلفی شوند. برخی از عوارض این آسیب مغزی که ممکن است شدید یا خفیف باشند، عبارت‌اند از:
- اضطراب
- تغییر در حواس بویایی یا چشایی
- افسردگی
- مشکل در تمرکزکردن، خواندن و پیداکردن اشیا
- تحریک‌پذیری
- ازدست‌دادن حافظه
- مشکلات حافظه کوتاه‌مدت
- اختلالات خواب
- کاهش سرعت در تصمیم‌گیری، فکرکردن، صحبت‌کردن و انجام فعالیت‌ها
- تغییرات شخصیتی
- بیماری صرع
علائم آسیب تروماتیک مغزی در بزرگسالان
علائم آسیب تروماتیک مغزی در بزرگسالان ممکن است بلافاصله پس از آسیب یا چند هفته یا حتی چند ماه پس از آن ظاهر شوند. برخی از افراد ممکن است چند علامت فیزیکی مانند برآمدگی روی سر یا خونریزی داشته باشند و برخی دیگر ممکن است هیچ علائمی را تجربه نکنند. علائم آسیب خفیف ممکن است پس از چند ساعت برطرف شوند؛ ولی، علائم آسیب شدید ممکن است چندین هفته یا ماه طول بکشند و حتی دائمی شوند. علائم این آسیب در بزرگسالان عبارت‌اند از:
- سردرد
- درد گردن
- سرگیجه
- ازدست‌دادن تعادل
- حالت تهوع یا استفراغ
- حساسیت به نور
- وزوز گوش
- تغییرات بینایی
- ازدست‌دادن حس بویایی
- خواب‌آلودگی
- بی‌قراری روانی و حرکتی یا آژیتاسیون
- گیجی
- تغییرات شخصیتی
- مشکلات حافظه
- میوکلونوس یا لرزش
- ضعف در یک سمت از بدن
- ازدست‌دادن هماهنگی
- مشکل در راه‌رفتن
- ازدست‌دادن هوشیاری
- تشنج
- فلج
علائم آسیب تروماتیک مغزی در کودکان
تحقیقات نشان می‌دهند که آسیب‌های مغزی یکی از متداول‌ترین دلایل مرگ و ناتوانی در کودکان و نوجوانان به شمار می‌روند. مغز کودکان با مغز بزرگسالان متفاوت است. علائم این آسیب در کودکان همیشه بلافاصله ایجاد نمی‌شوند و کودکان همیشه نمی‌توانند علائم خود را به‌درستی توصیف کنند. علائم TBI در کودکان عبارت‌اند از:
- حالت تهوع و استفراغ
- کاهش یا ازدست‌دادن هوشیاری
- خواب‌آلودگی بیش از حد
- مشکل در راه‌رفتن و حفظ تعادل
- ضعف در یک سمت از بدن
- گفتار نامفهوم
- خارج‌شدن خون یا مایعات شفاف از گوش یا بینی
متأسفانه، تأثیرات مخرب این آسیب مغزی بر کودکان ممکن است تا چندین سال مخفی بمانند؛ بنابراین، اگر تصور می‌کنید که آسیبی به مغز کودکتان رسیده است، حتما او را به مطب پزشک مغز و اعصاب معتبری ببرید و درمان را شروع کنید.
انواع آسیب مغزی تروماتیک TBI
انواع آسیب مغزی اکتسابی را می‌توان به دو گروه نافذ و غیرنافذ تقسیم‌بندی کرد. در این بخش، توضیحاتی درباره هر یک از انواع این آسیب می‌دهیم.
TBI غیرنافذ
در این نوع آسیب که با نام آسیب بسته نیز شناخته می‌شود، هیچ جسمی به درون مغز نفوذ نکرده است. آسیب مغزی ناشی از ضربه به سر یا تکان‌خوردن شدید مغز را می‌توان در این نوع قرار داد. ضربه خارجی به سر می‌تواند باعث خونریزی در مغز، خونریزی در سطح مغز یا خونریزی در بطن‌های مغز شود. خونریزی در مغز نشان‌دهنده آسیب تروماتیک مغزی متوسط یا شدید است؛ ولی، آسیب شدید همیشه همراه با خونریزی مغزی نیست.
TBI نافذ
در TBI نافذ، جسمی جمجمه را می‌شکند و به درون مغز وارد می‌شود. بسیاری از آسیب‌های نافذ متوسط یا شدید هستند. یکی از متداول‌ترین اجسامی که افراد را دچار این آسیب می‌کند، گلوله است.
شدت آسیب تروماتیک مغزی TBI
آسیب‌های تروماتیک مغزی را معمولا می‌توان به سه گروه خفیف، متوسط و شدید تقسیم‌بندی کرد. حتی آسیب خفیف نیز می‌تواند افراد را دچار ناتوانی کند. در این بخش، توضیح می‌دهیم که این سه نوع چه تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند.
تروماتیک مغزی خفیف
آسیب مغزی اکتسابی خفیف معمولا با نام ضربه‌مغزی شناخته می‌شود. افرادی که دچار این نوع آسیب می‌شوند، ممکن است هوشیاری خود را از دست ندهند یا هوشیاری خود را به مدت بسیار کوتاهی از دست بدهند. خوب است بدانید که فقط 10% از افرادی که دچار این آسیب هستند، هوشیاری خود را از دست می‌دهند. خونریزی مغزی یا شکستگی جمجمه معمولا از علائم این نوع آسیب مغزی نیستند.
تروماتیک مغزی متوسط
شکستگی جمجمه مانند شکستگی جمجمه در زیر چشم یا دیگر علائم فیزیکی ممکن است یکی از علائم آسیب متوسط باشند. در این نوع آسیب، افراد ممکن است هوشیاری خود به مدت کمتر از 24 ساعت از دست بدهند و خونریزی زندگی افراد را تهدید نمی‌کند. افرادی که دچار آسیب متوسط می‌شوند، ممکن است برای مدت کوتاهی تحت‌نظر پزشک باشند؛ ولی، آسیب‌های آن‌ها معمولا خودبه‌خود بهبود می‌یابند. آن‌ها معمولا نیازی به جراحی ندارند؛ ولی، باید به‌صورت منظم به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنند.
تروماتیک مغزی شدید
افرادی که دچار این نوع TBI می‌شوند، هوشیاری خود را به مدتی طولانی از دست می‌دهند و حتی در حالت کما قرار می‌گیرند. شکستگی شدید جمجمه یا نفوذ جسمی به درون مغز از علائم این نوع آسیب محسوب می‌شوند. آسیب‌های تروماتیک شدید اغلب به جراحی اورژانسی نیاز دارند.
تشخیص آسیب تروماتیک مغزی
اگر دچار آسیب مغزی اکتسابی شوید، پزشک معمولا ابتدا شدت آسیب را با گرفتن سوابق پزشکی و انجام معاینه فیزیکی ارزیابی می‌کند. معاینه فیزیکی ممکن است شامل ارزیابی شنوایی و اندازه مردک باشد. همچنین پزشک ممکن است عملکردهای ذهنی مانند خواندن، حافظه، زبان، توجه، یادگیری، سرعت پردازش، استدلال، حل مسئله، خلق و رفتار را ارزیابی کند.
اگر دکتر متخصص مغز و اعصاب علائم زیر (علائم آسیب شدید) را مشاهده کند، ممکن است آزمایش‌های تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن یا ام‌آرآی را تجویز کند تا ببیند آیا دچار هماتوم ساب‌دورال، خونریزی داخل مغزی (خونریزی مغزی) یا هماتوم اپیدورال (بخشی پر از خون بین جمجمه و مننژها) شده‌اید یا خیر:
- سرگیجه شدید
- استفراغ مداوم
- ازدست‌دادن حافظه به مدت طولانی
- خواب‌آلودگی شدید
- سردرد مداومی که بدتر می‌شود
- مشکل در راه‌رفتن و صحبت‌کردن
- ضعف و بی‌حسی در یک از سمت از بدن
- تشنج
درمان آسیب تروماتیک مغزی در کلینیک مغز و اعصاب دکتر کربلایی
روش درمان آسیب تروماتیک مغزی به شدت و نوع آن بستگی دارد. پزشک متخصص در کلینیک مغز و اعصاب دکتر کربلایی و دیگر کلینیک‌های معتبر ممکن است ترکیبی از روش‌های درمانی زیر را برای درمان این آسیب تجویز کند:
- داروها: پزشک ممکن است داروهایی را برای کاهش ادم و کنترل علائم شدید، مانند سردرد و تشنج تجویز کند. این داروها ممکن است شامل مایعات داخل وریدی (سرم)، داروهای کورتیکواستروئیدی (استروئیدی)، داروهای ضدتشنج و سایر داروها باشند
- جراحی: اگر خونریزی مغز شدید باشد، جراحی برای تخلیه خون ضروری است. در این جراحی اورژانسی، اغلب بخشی از جمجمه به‌صورت موقتی برداشته می‌شود تا فشار درون جمجمه کاهش یابد. در برخی از موارد، برای رسیدن به این هدف، سوراخی با دریل در جمجمه ایجاد می‌شود
- توان‌بخشی و بهبودی: آسیب مغزی ممکن است باعث ازدست‌دادن برخی از توانایی‌های فیزیکی و شناختی شود. استراتژی‌های توان‌بخشی ممکن است شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی، شناخت‌درمانی و مشاوره باشند
جمع‌بندی
آسیب تروماتیک مغزی که ممکن است ناشی از واردشدن ضربه‌ای شدید به مغز یا سوراخ‌شدن جمجمه باشد، می‌تواند به مغز به‌صورت موقتی یا دائمی آسیب برساند. سردرد، حالت تهوع، خواب‌آلودگی، تشنج، ازدست‌دادن هوشیاری و فلج از علائم این آسیب به شمار می‌روند. این آسیب مغزی ممکن است نافذ یا غیرنافذ و خفیف، متوسط یا شدید باشد. همچنین معاینه فیزیکی و آزمایش‌های تصویربرداری از روش‌های تشخیص و داروها، توان‌بخشی و جراحی از روش‌های درمان این آسیب محسوب می‌شوند.
اگر تصور می‌کنید که شما یا یکی از اعضای خانواده دچار این آسیب شده است، همین امروز می‌توانید نوبتی را برای مراجعه به کلینیک مغز و اعصاب دکتر کربلایی رزرو کنید و اولین گام را برای بهبود سلامت مغز خود بردارید.
