حمله عصبی چیست؟

حمله پانیک عبارتست از برانگیختگی فیزیولوژیک که ناگهانی یا در پاسخ به رویارویی با یک وضعیت وحشت زا (یا حتی فکر در مورد آن) به وجود می آید. حمله عصبی یا همان پانیک اتک یکی از بدترین و وحشتناک ترین تجربه هایی است که بشر در طول عمرش می تواند داشته باشد. اولین حمله معمولاً اثراتی دلخراش از قبیل حس تنهایی و اضطراب شدید انتظاری برای وقوع حملات بعدی برای فرد مبتلا به دنبال دارد. گاهی هم حمله پانیک در خواب رخ میدهد که منجر به بیدار شدن ناگهانی فرد از خواب و تجربه وحشت و علائم پانیک میگردد. متاسفانه در برخی موارد حمله عصبی پانیک عود میکند و مکرراً رخ می دهد.

برای درمان حمله پانیک می‌توانید به «کلینیک‌ اعصاب و روان دکتر کربلایی» مراجعه کنید.

علائم حمله عصبی پانیک

علائم جسمانی که در حمله عصبی ظاهر می شوند عبارتند از:

• بالا رفتن ضربان قلب
• احساس فشار در قفسه سینه یا کوتاه شدن تنفس
• احساس خفگی، تنگی نفس، غش
• تعریق
• لرزش
• کرختی یا گزگز و مورمور در دست و پا یا سایر قسمت‌های بدن
• سر درد، سرگیجه یا احساس سبکی سر
• حالت تهوع یا ناراحتی معده
• احساس گرگرفتگی یا سردی یا گرمی

بیشتر بخوانید: علت لرزش دست، علائم، پیشگیری و درمان

همچنین واکنش روانشناختی که غالباً با این علائم همراه هستند عبارتند از:

• احساس غیر واقعی بودن یا از خود جدا شدن
• تمایل شدید برای فرار از موقعیت و ترس از دیوانه شدن و از دست دادن کنترل
• ترس از مردن یا انجام عملی که از کنترل فرد خارج باشد

بیشتر بخوانید: افسردگی چیست؟ (علت، علائم، انواع، تشخیص و درمان افسردگی)

علت ایجاد حمله عصبی

حمله عصبی می تواند بسیار ترسناک و ناخوشایند باشد ولی ابداً خطرناک نیست. حملات پانیک بر پایه واکنش حمله-فرار پایه ریزی شده که مختص همه پستانداران از جمله انسان است. یعنی وقتی یک پستاندار در معرض خطری تهدیدکننده حیات قرار گرفت یا فرار می کند و یا به منبع خطر حمله می نماید، این لازمه بقای حیوانات است. فرض کنید اتومبیل شما روی ریل راه آهن خاموش شده در حالیکه قطاری هم زمان در حال نزدیک شدن به شماست. در این حالت شما ترشح آدرنالین خواهید داشت که به واسطه آن وحشتی شما را فرا می گیرد. شما تمام سعی خود را برای فرار از موقعیت خواهید کرد. برای این فرار بدن شما تغییراتی لازم دارد مثل:

• بالا رفتن ضربان قلب
• افزایش شدت تنفس
• سفت شدن عضلات
• انقباض عروق و کم شدن جریان خون به دست و پاها
• بالا رفتن جریان خون به عضلات
• آزادسازی قند ذخیره شده در کبد به جریان خون
• افزایش میزان تعریق

تمام این اتفاقات در جهت قویتر کردن شما برای فرار از موقعیت انجام می شود. اگر این واکنش ها به حد کافی شدید یا سریع نباشد ممکن است حیات شما به خطر افتد. به موقعیت های مشابه در زندگی خود فکر کنید. ضرب‌المثلی هست که می‌گوید: ترس برادر مرگه اتفاقا همراهی این دو مقوله را در یکی از اختلالات روانپزشکی داریم به نام اختلال پانیک از شما می‌خواهم یک لحظه تصور کنید که الان دارید می‌میرید و همراه این مسئله، یک‌سری ناراحتی‌هایی مانند تپش قلب و احساس خفگی دارید. وحشتناک نیست؟ تصور کنید که مبتلایان به حمله عصبی ممکن است روزی چند بار این احساسات رو تجربه کنند برای همین بعضی‌ها می‌گویند حمله پانیک وحشتناک‌ترین بیماری روان است حالا که خودتان را جای آن‌ها گذاشتید و دارید بخشی از رنجی که میکشند را، فقط به آن فکر می‌کنید، بقیه علائم این بیماری را هم بخوانید. این علائم در قالب حمله‌های حدود ۲۰ دقیقه‌ای توسط بیمار تجربه می‌شود.

بیشتر بخوانید:  کاربردهای آنژیوگرافی مغز

در پانیک اتک بدن شما درست مشابه مورد فوق عمل می کند. آنچه که حمله عصبی پانیک را متمایز کرده و سازگاری با آن را دشوار می سازد، این است که این واکنش ها در غیاب خطر آشکار رخ می دهد. شما گیج می شوید که چرا این واکنش ها برای شما رخ داده است. بنابراین مغز شما از موقعیت سوء برداشت کرده و خیال می کند واقعه ای تهدید کننده حیات در درون بدن در جریان است. یعنی فکر می کند “حالا که خطری در بیرون وجود ندارد لابد در درون بدن من خطری مرا تهدید می کند.” در پاسخ به تپش قلب: “من دارم سکته می کنم.” یا “من دارم می میرم.” در پاسخ به احساس خفگی: “من دارم خفه می شم.” یا “نفسم داره قطع می شه.” در پاسخ به سرگیجه: “من دارم بیهوش می شم.” در پاسخ به احساس غیر واقعی بودن: “من دارم دیوونه می شم.” این ها اساس کار درمان شناختی رفتاری است که یکی از درمان های موثر حمله پانیک محسوب می شود. این درمان را از روانپزشک خود بخواهید.

انواع حمله پانیک

حملات عصبی یا "پانیک" (Panic attacks) شامل دوره‌های ناگهانی از ترس شدید و ناراحتی هستند که می‌توانند علائم جسمانی و روانی قابل‌توجهی به همراه داشته باشند. این حملات می‌توانند به دلایل مختلفی رخ دهند و بر اساس نوع و شدت علائم به چند دسته تقسیم شوند:

۱. حملات عصبی غیرمنتظره (Unexpected Panic Attacks)

این نوع حملات بدون هیچگونه محرک یا دلیل خاصی به طور ناگهانی رخ می‌دهند. فرد ممکن است در حال انجام کارهای روزمره یا حتی در حال استراحت باشد و ناگهان دچار حمله عصبی شود. این نوع حملات معمولاً در افرادی که به اختلال پانیک مبتلا هستند بیشتر مشاهده می‌شود.

۲. حملات عصبی موقعیتی (Situational Panic Attacks)

این نوع حملات عصبی در پاسخ به موقعیت‌های خاصی رخ می‌دهند که معمولاً برای فرد استرس‌زا یا ترسناک هستند. به عنوان مثال، فردی که از ارتفاع می‌ترسد، ممکن است در موقعیت‌هایی که در ارتفاع قرار می‌گیرد، دچار حمله عصبی شود. این نوع حملات اغلب پیش‌بینی‌پذیرتر از حملات غیرمنتظره هستند.

۳. حملات عصبی وابسته به موقعیت (Situationally Predisposed Panic Attacks)

این نوع حملات عصبی زمانی رخ می‌دهند که فرد در معرض موقعیت‌هایی قرار گیرد که قبلاً تجربه حمله عصبی در آن‌ها را داشته است. اما وقوع حمله در این موقعیت‌ها همواره قطعی نیست. به عنوان مثال، فردی که قبلاً در ترافیک دچار حمله عصبی شده است، ممکن است گاهی اوقات در موقعیت‌های مشابه نیز حمله عصبی را تجربه کند، ولی نه همیشه.

۴. حملات عصبی شبانه (Nocturnal Panic Attacks)

این نوع حملات عصبی به صورت ناگهانی در طول خواب رخ می‌دهند و فرد را از خواب بیدار می‌کنند. حملات شبانه می‌توانند بسیار ترسناک باشند، زیرا فرد بدون هیچ هشدار قبلی و در حالت استراحت کامل دچار حمله می‌شود. این نوع حملات می‌توانند به اختلالات خواب و اضطراب‌های شبانه منجر شوند.

عوامل تشدیدکننده حملات پانیک

اجازه بدهید تا این عوامل را به دو دسته تقسیم کنم:

• یکی عوامل استرس زای کلی که باعث شعله ور شدن اختلالات روانپزشکی میشود مثل: طلاق، ازدواج، مهاجرت، شکست عشقی و… اینها عوامل استرس زایی هستند که باعث رو آمدن اختلالات روانپزشکی در افراد مستعد می گردند طبعاً پانیک هم یکی از این اختلالات است.
• دسته دوم عواملی هستند که اختصاصاً باعث تشدید یا شعله ور شدن حملات عصبی میشوند. برای اینکه این عوامل را شناسایی کنیم باید به مکانیسم پانیک نگاهی بیندازیم. در حمله پانیک علائم جسمانی به عنوان سرنخها و آغازکننده های ترس عمل میکنند و با ورود به سیکل معیوب، شدت این علائم و پیرو آنها وحشت افزایش می یابد تا یک حمله عصبی پانیک تمام عیار را رقم بزنند. نتیجه ای که میتوان از این مکانیسم گرفت این است که هر عاملی که یک احساس جسمانی که باعث برانگیختن ترس میگردد را میتوان بعنوان عامل تشدیدکننده پانیک به حساب آورد. مثلاً ورزش کردن چون باعث افزایش ضربان قلب میشود، مصرف برخی داروها که عوارض جسمانی دارند، برخی خوراکیها مثل قهوه که ممکن است سیستم سمپاتیک رافعال کنند و هرگونه هیجانی ممکن است شروع یا تشدیدکننده حملات عصبی باشند.

ارائه بهترین راه حل برای درمان انواع سردرد توسط پزشک متخصص سردرد در کلینیک مغز و اعصاب دکتر کربلایی

درمان پانیک اتک چگونه است؟

خبر خوب این است که این بیماری یکی از کوک‌پذیرترین فالشهای روان آدمیزاد است و اینکه هیچکس تابحال در اثر پانیک اتک نمرده است. ولی اکثر آدم‌ها وقتی حمله سراغشان می‌آید، اورژانس را خبر می‌کنند یا خودشان را به‌سرعت به بیمارستان می‌رسانند حتی گاهی بعضی از مریض‌ها پا به فرار می‌گذارند و از موقعیتی که هستند دور می‌شوند یا بعضی‌ها زیر گریه می‌زنند. هرچه که هست تجربه‌ی بسیار وحشتناک و رنج‌‌آوریست. در برخی از مواردِ حملات پانیک مصرف دارو لازم خواهد بود. اگر شدت و فرکانس حملات زیاد است به طوریکه در شغل، روابط بین فردی یا خواب شما تاثیر گذاشته و یا زندگی شما را فلج کرده است، از مصرف دارو تحت نظر روانپزشک خود غافل نباشید. در این موارد معمولا روانپزشک از داروهای ضد افسردگی و آرامبخش برای درمان پانیک بهره خواهد برد (همیشه یادتان باشد نگرانی های خود در خصوص داروها را صمیمانه با پزشکتان در میان بگذارید)

رویکرد کلینیک دکتر کربلایی به افراد مبتلا به اختلال پانیک ابتدا مصاحبه روانپزشکی و تأیید تشخیص و بررسی اختلالات همراه و تست تشخیصی پانیک سپس انتخاب برنامه درمانی بر اساس تشخیص و اولویت خود بیمار میباشد. درمان های موجود در کلینیک دکتر کربلایی که توسط روانپزشک خوب در تهران برای رهایی از پانیک انجام میشود عبارتند از: درمان دارویی، رواندرمانی شناختی-رفتاری و درمان سنتی حمله پانیک.

بیشتر بخوانید: اتیسم چیست و چه نشانه هایی دارد؟

درمان غیر دارویی پانیک

خبر خوب این است که برای درمان پانیک بدون دارو شما میتوانید سازگاری با این حملات را یاد بگیرید. اگر تغییراتی را در سبک زندگی خود اعمال کنید در طول زمان میتوانید شدت و فرکانس حملات خود را کاهش دهید. برخی از این تغییرات عبارتند از:

• تمرین منظم آرامسازی عمیق
• برنامه ورزشی منظم
• حذف محرکها از رژیم غذایی (به خصوص کافئین، شکر و نیکوتین)
• فراگیری اذعان و بیان احساسات، به خصوص خشم و ناراحتی
• اتخاذ خود-گویه و باورهای بنیادینی که نگرشی مقبول تر و صلح آمیز به زندگی را برای شما به ارمغان می آورند.
• این پنج تغییر که ذکر شد برای افراد مختلف متفاوت خواهد بود.

بیشتر بخوانید: کاکولدیسم به چه معنی است؟

رواندرمانی پانیک

روش درمان پانیک بدون دارو، رواندرمانی است که در کنار درمان دارویی پانیک برای پیشگیری و کم شدن حملات در آینده روشی کارآمد است. بیشترین شواهد علمی درمورد رواندرمانی اختلال پانیک، مربوط به روش شناختی-رفتاری است. البته که این روش برای سایر اختلالات روانپزشکی مثل افسردگی هم اثربخشی بالایی دارد. در این روش تمرکز درمانگر روی شناخت و رفتار بیمار در خصوص علائم جسمانی و اضطراب است و با شناسایی افکار ناکارآمد و اصلاح آنها، احساسات و پیرو آن رفتار بیمار تغییر می یابد. پایه این درمان آموزش دقیق اختلال پانیک به بیمار و اطمینان بخشی از بی خطر بودن علائم حمله پانیک است. شناسایی عوامل تشدید کننده و کمک به بیمار جهت مدیریت آنها بخش مهم بعدی این روش از درمان است که به بیمار کمک میکند تا به سیکل معیوب و در نتیجه حمله تمام عیار ورود نکند و رفتارهایی مثل مصرف داروهای آرامبخش، فرار و فریاد و مراجعه به اورژانس حین حمله به رفتارهای جایگزین و کارآمد تبدیل گردد. این روش درمانی بسته به پیشرفت بیمار حدوداً از ۵ تا ۱۵ جلسه متغیر بوده و در بین جلسات بیمار ملزم به انجام تکالیف درمانی میباشد.

آیا میتوان از حمله عصبی پیشگیری کرد؟

یکی از مهمترین راهکارهایی که به افراد مبتلا به اختلال پانیک پیشنهاد میشود شناسایی عوامل برانگیزاننده پانیک و روشهای مدیریت آنهاست. برای پیشگیری از حملات پانیک باید به سرفصل قبلی مراجعه و یکبار دیگر روی مکانیسم و عوامل به وجودآورنده آن تأمل نمود.

• اولاً به تمام افراد مستعد اختلالات روانپزشکی و از جمله پانیک توصیه میشود اگر استرسی در پیش رو دارند به روانپزشک خود مراجعه و موضوع را با وی در میان بگذارند. (این موضوع خود اهمیت توانایی پیش بینی وقایع در زندگی را یادآور میشود.) پزشک خود میداند که با چه تمهیداتی از عود یا شروع پانیک یا اختلالات دیگر مانند اختلال خواب پیشگیری نماید؛
• روش دوم پیشگیری بوسیله مدیریت عوامل برانگیزاننده حمله است که درمانگر به تفصیل در درمان شناختی رفتاری پانیک به آن میپردازد. به عنوان مثال شناسایی آغازکننده های سیکل معیوب و روشهای شکستن سیکل و خارج شدن از آن تا به یک حمله تمام عیار مبدل نشود. پس پاسخ به پرسش «آیا میتوان از حمله عصبی پیشگیری کرد؟» بله است، منتها با کمک یک متخصص.

جمع بندی

حمله پانیک یا حمله عصبی به دوره‌های ناگهانی و شدید از ترس و اضطراب گفته می‌شود که با علائم جسمانی و روانی قابل‌توجهی مانند تپش قلب، تعریق، لرزش، تنگی نفس و احساس خفگی همراه است. این حملات می‌توانند به طور غیرمنتظره، در پاسخ به موقعیت‌های خاص یا حتی در هنگام خواب رخ دهند و زندگی روزمره فرد را به شدت تحت تاثیر قرار دهند. علل حملات پانیک ممکن است شامل عوامل ژنتیکی، محیطی و بیولوژیکی باشد. مدیریت و درمان این حملات از طریق ترکیبی از روان‌درمانی، دارو درمانی امکان‌پذیر است. شناخت دقیق نوع و علت حملات پانیک و استفاده از روش‌های درمانی مناسب توسط روانپزشک متخصص، به فرد کمک می‌کند تا کنترل بیشتری بر این وضعیت داشته و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشد.

نویسنده: دکتر علی کربلایی