با افزایش امید به زندگی و پیشرفت‌های پزشکی، جمعیت سالمندان رو به افزایش است. اگرچه این تحول فرصت‌های جدیدی را به ارمغان می‌آورد؛ اما به چالش‌های جدیدی هم ختم می‌شود. یکی از این چالش‌ها، افزایش شیوع زوال عقل یا دمانس است. این بیماری نه‌تنها بر زندگی فرد مبتلا تأثیر می‌گذارد؛ بلکه خانواده‌ها و جامعه را هم درگیر می‌کند. درک علائم و نشانه‌های این بیماری، شناخت علل آن و آگاهی از راه‌های مقابله با آن، گامی اساسی در مدیریت این بحران جهانی است.
در این مقاله، به بررسی جامع زوال عقل می‌پردازیم و تلاش می‌کنیم تا با روشن‌کردن جنبه‌های مختلف این بیماری، مسیر بهتری برای مراقبت و حمایت از مبتلایان و خانواده‌هایشان فراهم کنیم. پس ادامه مطلب را از دست ندهید.
منظور از زوال عقل چیست؟
زوال عقل یک بیماری عصبی-تخریجی است که چندین نوع، علائم و علت مختلف دارد. به‌صورت خیلی ساده، دمانس به معنای کاهش عملکرد شناختی است. برای اینکه بتوان اختلال ذهنی را زوال عقل در نظر گرفت، باید نقص ذهنی حداقل بر دو عملکرد مغزی تاثیر بگذارد. این بیماری ممکن است روی موارد زیر نقش داشته باشد:
- حافظه
- تفکر
- زبان
- قضاوت
- رفتار
زوال عقل می‌تواند ناشی از انواع بیماری‌ها یا آسیب‌ها باشد. این نوع اختلال ذهنی ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشد و همچنین باعث تغییرات شخصیتی شود. برخی از انواع این بیماری پیشرونده هستند. یعنی آن‌ها با گذشت زمان بدتر می‌شوند. برخی از انواع قابل درمان یا حتی برگشت‌پذیر هستند.
زوال عقل به‌عنوان یک بیماری مرتبط با سن بالا در نظر گرفته می‌شود؛ چراکه بیشتر در افراد مسن ایجاد می‌شود. حدود 5 تا 8 درصد از کل افراد بالای 65 سال به دمانس مبتلا هستند و این تعداد هر پنج سال بعد از آن دو برابر خواهد شد. معمولا تخمین زده می‌شود که نیمی از افراد 85 سال به بالا به این بیماری مبتلا باشند.
علائم و نشانه های زوال عقل
دمانس یک وضعیت پیچیده است که به تدریج توانایی‌های شناختی و روانشناختی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائم و نشانه‌های زوال عقل می‌توانند به دو دسته کلی شناختی و روانشناختی تقسیم شوند.
تغییرات شناختی
تغییرات شناختی مربوط به عملکردهای ذهنی و مغزی هستند که شامل موارد زیر می‌شوند:
- مشکل در انجام کارهای روزمره: فردی که در مراحل اولیه زوال عقل قرار دارد، احتمالا در به خاطر آوردن نحوه انجام کارهایی که سال‌ها انجام داده است، مشکل داشته باشد. این مشکل یکی از علائم زوال عقل در پیری است
- عدم سازگاری با تغییر: فرد ممکن است در پذیرش تغییرات در کارهای روزانه یا محیط اطراف خود دچار مشکل شود
- تغییرات ظریف در ایجاد حافظه کوتاه مدت: بیمار ممکن است اتفاقات 15 سال پیش را به درستی به یاد آورد؛ اما نتواند به خاطر بیاورد که ناهار چه خورده است
- پیدا کردن کلمات مناسب: احتمالا به خاطر آوردن یا ارتباط دادن کلمات با یکدیگر برای شخص بیمار دشوارتر شود
- تکرار کردن: فرد احتمالا یک سوال را چندین بار بپرسد، کار مشابهی را چندین بار انجام دهد یا داستانی را چندین بار تعریف کند
- سردرگمی در پیدا کردن مکان‌ها: مکان‌هایی که فرد زمانی به خوبی آن‌ها را می‌شناخت، اکنون برایش عجیب به نظر برسند. همچنین فرد احتمالا در مسیرهای رانندگی که سال‌ها طی کرده است، دچار مشکل شود؛ چراکه دیگر مسیرها آشنا به نظر نمی‌رسند
- مشکل در دنبال کردن داستان‌ها: بیمار احتمالا در دنبال کردن داستان یا شرح کسی دچار مشکل شود
تغییرات روانشناختی
مشکلات روانشناختی به تغییر در وضعیت روانی و عاطفی فرد مربوط می‌شوند:
- تغییرات خلقی: افسردگی، ناامیدی و عصبانیت در افراد مبتلا به دمانس غیر معمول نیست. این مشکل می‌تواند یکی از علائم زوال عقل در جوانی باشد
- از دست دادن علاقه: در افراد مبتلا به زوال عقل احتمالا بی‌تفاوتی رخ دهد. بی‌تفاوتی شامل از دست دادن علاقه به سرگرمی‌ها یا فعالیت‌هایی است که زمانی از آن‌ها لذت می‌برد
علت بروز زوال عقل
زوال عقل علل زیادی دارد. به‌طورکلی، این بیماری ناشی از تخریب سلول‌های عصبی (نورون‌ها) یا اختلال در سایر سیستم‌های بدن است که بر عملکرد نورون‌ها تاثیر می‌گذارد. شرایط مختلفی از جمله بیماری‌های مغز می‌توانند باعث زوال عقل شوند. برخی از علل شایع‌تر زوال عقل عبارت‌اند از:
- بیماری‌های نورودژنراتیو: نورودژنراتیو بدین معنی است که نورون‌ها به تدریج از کار افتاده یا عملکرد نامناسبی پیدا می‌کنند و در نهایت می‌میرند. این مشکل بر ارتباط نورون به نورون که سیناپس نامیده می‌شوند، تأثیر می‌گذارد. این قطع ارتباط می‌تواند باعث تعداد زیادی از اختلالات مانند بیماری آلزایمر، بیماری پارکینسون همراه با زوال عقل، زوال عقل عروقی و اختلال مصرف الکل مزمن شوند
علت دیگر بیماری می‌تواند تخریب لوب فرونتوتمپورال باشد. این یک اصطلاح کلی برای تعداد زیادی از شرایط است که باعث آسیب به لوب‌های فرونتال و تمپورال مغز می‌شود. این موارد عبارت‌اند از:
- زوال عقل فرونتوتمپورال
- بیماری پیک
- فلج فوق هسته‌ای پیشرونده
- دژنراسیون کورتیکوبازال یا انحطاط قشری-قاعده‌ای
دیگر اختلالات مرتبط با زوال عقل
زوال عقل علل دیگری هم دارد که از جمله آن‌ها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- اختلالات ساختاری مغز، مانند هیدروسفالی با فشار طبیعی و هماتوم ساب دورال
- اختلالات متابولیک، مانند کم‌کاری تیروئید، کمبود ویتامین B12 و اختلالات کلیوی و کبدی
- سموم، مانند سرب
- برخی تومورها یا عفونت‌های مغز
- عوارض جانبی دارو
برخی از این انواع زوال عقل ممکن است قابل برگشت باشند. این علل قابل درمان می‌توانند در صورت تشخیص زودهنگام علائم را برطرف کنند. این یکی از دلایل متعدد اهمیت تماس با پزشک و انجام معاینات پزشکی به محض بروز علائم است.
عوارض زوال عقلی
ازآنجایی‌که مغز تمام عملکردهای بدن شما را کنترل می‌کند، زوال تدریجی عملکرد مغز در نهایت سلامت کلی شما را به خطر می‌اندازد. زوال عقل می‌تواند منجر به بیماری‌ها و شرایط زیادی شود، از جمله:
- کم‌آبی بدن و سوء تغذیه
- زخم بستر
- جراحات و شکستگی استخوان ناشی از زمین خوردن
- سکته‌های مغزی
- حملات قلبی
- نارسایی کلیه
- ذات‌الریه و ذات‌الریه آسپیراسیون
- سپسیس (عفونت)
انواع زوال عقل کدام است؟
اکثر موارد زوال عقل، نشانه‌ای از یک بیماری خاص است. بیماری‌های مختلف باعث انواع مختلفی از این بیماری می‌شوند. شایع‌ترین انواع دمانس عبارت‌اند از:
- بیماری آلزایمر: شایع‌ترین نوع زوال عقل، بیماری آلزایمر است که بنا به انجمن آلزایمر، 60 تا 80 درصد از موارد بیماری را تشکیل می‌دهد
- زوال عقل عروقی: این نوع زوال عقل ناشی از کاهش جریان خون در مغز است. این امر ممکن است ناشی از تجمع پلاک در عروق خونی یا سکته مغزی باشد
- زوال عقل با اجسام لویی: در دمانس اجسام لویی، رسوبات پروتئینی در سلول‌های عصبی مانع از ارسال سیگنال‌های شیمیایی توسط مغز می‌شود. این امر منجر به گم شدن پیام‌ها، تاخیر در واکنش‌ها و فراموشی می‌شود
- بیماری پارکینسون: افراد مبتلا به پارکینسون پیشرفته احتمالا دچار زوال عقل شوند. علائم این نوع خاص از بیماری شامل مشکل در استدلال و قضاوت و همچنین افزایش تحریک‌پذیری، بدگمانی و افسردگی است
- زوال عقل فرونتوتمپورال: چندین نوع زوال عقل در این دسته قرار می‌گیرند. هر کدام از آن‌ها تحت تأثیر تغییراتی در قسمت‌های جلویی و جانبی مغز قرار می‌گیرند. علائم این نوع بیماری شامل مشکل در زبان و رفتار و همچنین از بین رفتن بازداری‌ها می‌شود
انواع دیگری از زوال عقل هم وجود دارند. اما آن‌ها کمتر شایع هستند. برای مثال یک نوع از بیماری به نام کروتسفلد-جاکوب وجود دارد که تنها در 1 نفر از هر 1 میلیون نفر رخ می‌دهد.
مراحل زوال عقل
زوال عقل در اکثر موارد یک بیماری پیشرونده است که به مرور زمان وخیم‌تر می‌شو؛ اما پیشرفت آن در افراد مختلف فرق دارد. با وجود این، اکثر افراد مراحل زیر از بیماری را تجربه می‌کنند.
1. اختلال شناختی خفیف (MCI)
بزرگسالان ممکن است دچار اختلال شناختی خفیف (MCI) شوند؛ اما هرگز به زوال عقل یا هر اختلال ذهنی دیگری مبتلا نشوند. افراد مبتلا به MCI به طور معمول دچار فراموشی، مشکل در به خاطر آوردن کلمات و مشکلات حافظه کوتاه مدت می‌شوند.
2. زوال عقل خفیف
در این مرحله، افراد مبتلا به دمانس خفیف ممکن است بتوانند به طور مستقل زندگی کنند. علائم این مرحله عبارت‌اند از:
- نقص حافظه کوتاه مدت
- تغییرات شخصیتی، از جمله عصبانیت یا افسردگی
- گم کردن وسایل یا فراموشی
- مشکل در انجام کارهای پیچیده یا حل مسئله
- مشکل در ابراز احساسات یا ایده‌ها
3. زوال عقل متوسط
در این مرحله از بیماری، افراد مبتلا ممکن است به کمک یکی از عزیزان یا متخصص مراقبت نیاز داشته باشند. زیرا زوال عقل احتمالا در این مرحله در کارهای روزانه و فعالیت‌ها اختلال ایجاد کند. علائم این مرحله عبارت‌اند از:
- قضاوت ضعیف
- افزایش سردرگمی و ناامیدی
- از دست دادن حافظه
- نیاز به کمک برای کارهایی مانند لباس پوشیدن و حمام کردن
- تغییرات شخصیتی قابل توجه
4. زوال عقل شدید
در مرحله آخر بیماری، علائم ذهنی و جسمی بیماری بدتر می‌شود. علائم این مرحله عبارت‌اند از:
- ناتوانی در حفظ عملکردهای بدنی، از جمله راه رفتن و در نهایت بلع و کنترل مثانه
- ناتوانی در برقراری ارتباط
- نیاز به کمک تمام وقت
- افزایش خطر ابتلا به عفونت
افراد مبتلا به زوال عقل با سرعت‌های متفاوتی این مراحل را طی می‌کنند.
روش های درمانی زوال عقل
برای درمان زوال عقل دو روش درمانی شامل درمان دارویی و درمان غیردارویی وجود دارد. البته همه داروها برای هر نوع دمانسی تایید نشده‌اند و هیچ درمانی وجود ندارد که باعث بهبودی کامل شود. در ادامه به بررسی هر دو روش درمان پرداخته‌ایم.
1. درمان‌های دارویی
دو نوع دارو اصلی برای درمان علائم بیماری آلزایمر و سایر شرایط ایجادکننده زوال عقل استفاده می‌شود:
- مهارکننده‌های استیل کولین استراز: این داروها باعث افزایش ماده شیمیایی به نام استیل کولین می‌شوند. استیل کولین ممکن است به شکل‌گیری خاطرات و بهبود قضاوت کمک کند. همچنین بدتر شدن علائم بیماری آلزایمر را به تاخیر بیندازد
- ممانتین: این دارو برای به تأخیر انداختن شروع علائم شناختی و رفتاری در افراد مبتلا به بیماری آلزایمر متوسط یا شدید استفاده می‌شود. ممانتین ممکن است به افراد مبتلا به آلزایمر اجازه دهد تا عملکردهای ذهنی معمول خود را برای مدت طولانی تری حفظ کنند
احتمالا مصرف همزمان این دو دارو تجویز شود که ممکن است با عوارض جانبی همراه باشد. داروهای دیگری ممکن است برای درمان علائم مرتبط، مانند اختلال خواب، تغییرات خلقی و موارد دیگر تجویز شوند.
2. درمان‌های غیردارویی
این درمان‌ها ممکن است به کاهش علائم زوال عقل و کاهش برخی از عوارض قابل‌کنترل این بیماری کمک کنند. درمان‌های غیر دارویی رایج برای این بیماری عبارت‌اند از:
- ایجاد تغییرات در محیط: بهم ریختگی، سر و صدا و تحریک بیش از حد ممکن است تمرکز را کاهش دهد
- اصلاح کارهای رایج: بیمار می‌تواند با یک درمانگر یا متخصص کار کنید تا فعالیت‌های روزانه مانند حمام کردن یا آرایش کردن را به کارهای قابل مدیریت تقسیم کنید
- کاردرمانی: کاردرمانگران می‌توانند به شما کمک کنند در کارهایی مانند راه رفتن، آشپزی و رانندگی ایمن‌تر و مطمئن‌تر باشد
آیا میتوان از زوال عقل پیشگیری کرد؟
برای چندین دهه، پزشکان و محققان بر این باور بودند که زوال عقل قابل پیشگیری یا درمان نیست؛ اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که احتمالا اینطور نباشد. تحقیقی در سال 2017 نشان داد که بیش از یک سوم موارد زوال عقل ممکن است ناشی از عوامل سبک زندگی باشد. محققان 9 عامل خطرناک را شناسایی کردند که ممکن است احتمال ابتلا به دمانس را در فرد افزایش دهد. این عوامل عبارت‌اند از:
- فشار خون بالا در میانسالی
- چاقی در میانسالی
- کم شنوایی
- افسردگی در سنین بالا
- دیابت
- عدم تحرک جسمانی
- سیگار کشیدن
- منزوی شدن اجتماعی
- سطح پایین تحصیلات
محققان بر این باورند که هدف قراردادن این عوامل خطر با درمان یا مداخله می‌تواند برخی از موارد بیماری را به تعویق بیندازد یا حتی از آن‌ها پیشگیری کند .یک مطالعه معتبر در سال 2019 ، تقریبا روی 20 هزار شرکت‌کننده با اصالت اروپایی انجام شد. این مطالعه نشان داد که عوامل سبک زندگی مانند سیگار کشیدن، فعالیت بدنی، رژیم غذایی و مصرف الکل می‌توانند به طور بالقوه در خطر ابتلا به زوال عقل نقش داشته باشند.
این یافته‌ها نشان می‌دهد که همکاری با پزشک برای حفظ سبک زندگی سالم و فعال می‌تواند به پیگیری از زوال عقل کمک کند یا حتی بیماری را به تعویق بیندازد.
درمان زوال عقل در کلینیک مغز و اعصاب دکتر کربلایی
اگر به دنبال مشاوره درمان زوال عقل در بهترین کلینیک تهران هستید، کلینیک مغز و اعصاب دکتر کربلایی را فراموش نکنید. در کلینیگ دکتر کربلایی گروهی از متخصصین اعصاب و روان و متخصصین مغز و اعصاب برای درمان بیماری‌ها با هم همکاری دارند. یکی از مزایای این کلینیک، ارائه درمان‌های منحصربه‌فرد و بدون عارضه برای بیماران است.
کلینیک مغز و اعصاب دکتر کربلایی از پیشرفته‌ترین تجهیزات و به‌روزترین متدهای درمان استفاده می‌کند. در این کلینیک مجهزترین دستگاه‌های تشخیصی نوار عصب و عضله، نوار مغز و دستگاه نقشه‌برداری مغز فراهم شده است تا بهترین درمان‌ها برای مراجعین عزیز انجام شود.
اگر شما هم به خدمات کلینیک مغز و اعصاب دکتر کربلایی برای خودتان یا یکی از نزدیکان‌تان نیاز دارید، همین الان می‌توانید نوبت خودتان رو ثبت کنید. شما می‌توانید به صورت سه حالت نوبت حضوری، مشاوره تلفنی یا مشاوره تصویری نوبت خودتان را رزرو کنید و از درمان متخصصین کلینیک بهره بگیرید.
جمع‌بندی
زوال عقل یک اختلال پیچیده و چالش‌برانگیز است که تاثیرات عمیقی بر زندگی فردی و اجتماعی مبتلایان و خانواده‌هایشان دارد. شناخت و آگاهی از علائم شناختی و روانشناختی، درک علل مختلف آن و استفاده از روش‌های مختلف درمانی و مراقبتی می‌تواند به مدیریت بهتر این بیماری کمک کند. با توجه به افزایش شیوع زوال عقل در جوامع مختلفتلاش‌های بیشتری برای تشخیص زودهنگام و ارائه مراقبت‌های جامع و موثر ضروری است. کلینیک‌های تخصصی، مانند کلینیک مغز و اعصاب دکتر کربلایی، با رویکردهای علمی و تیم‌های متخصص، نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی بیماران و خانواده‌های آنان دارند.
