زمانی‌که مشکلی برای سلامتی ما به وجود می‌آید نگرانی‌هایمان هم افزایش پیدا می‌کند، به‌ویژه اگر پزشکان در مورد درمان‌ها یا راه‌های تشخیصی صحبت کنند که حتی اسمشان را هم نشنیده‌ایم. الکتروانسفالوگرافی یا EEG از همان اصطلاحات وحشت‌آور است. اما نگران نباشید! الکتروانسفالوگرافی همان نوار مغز است. هانس برگر، روانپزشک آلمانی، اولین کسی بود که اولین نوار مغز را از انسان در سال 1924 ثبت کرد. بعدها آزمایش نوار مغز توسط دیگر روانپزشکان استفاده شد و سپس در سال 1947 جامعه نوار مغز آمریکا احداث شد. از زمان هانس تاکنون، ثبت و کشف موج‌های مغزی کمک بزرگی در درمان و کشف بیماری‌های مختلف مغزی کرده است. بنابراین نیازی نیست از واژه الکتروانسفالوگرافی هراس داشته باشید. ما در این مقاله به طور کامل درباره نوار مغز یا EEG صحبت خواهیم کرد.
نقشه مغزی یا qEEG چیست؟
الکتروانسفالوگرافی یا نوار مغز (EEG) آزمایشی است که برای ارزیابی فعالیت الکتریکی مغز انجام می‌شود. به آخرین باری که سعی کردید جدول کلماتی را حل کنید بیاندیشید یا زمانی که می‌خواستید آدرس مکانی را پیدا کنید یا آن لحظه که از خوابی عجیب بیدار شدید. در همه زمان‌هایی که شما فکر می‌کنید، می‌خوابید، میبینید و حس می‌کنید مغزتان فعال است، اطلاعات اطراف را دریافت می‌کند، آن‌ها را جمع‌آوری می‌کند و به دیگر اطلاعات موجود متصلشان می‌سازد و نهایتا آن‌ها را به تجربه‌ای پایدار و منسجم تبدیل می‌کند.
مغز شما زنده است و به شما می‌گوید که چطور اطرافتان را ببینید، فیلتر کنید یا بر موضوعی تمرکز کنید. مغز از میلیاردها سلول تشکیل شده است که بخش عمده‌ای از آن سلولهای عصبی هستند و بخشی به اعصاب یا نورون‌ها در آسان کردن فعالیتشان کمک می‌کنند. این نورون‌ها از طریق سیناپس به هم متصل شده‌اند. تحریک هر سیناپس یک پالس یا ضربه الکتریکی ایجاد می‌کند. البته اگر همه سیناپس‌های مغزی تحریک شوند آن‌قدر قوی هستند که جریانی الکتریکی را در استخوان‌ها، بافت‌ها و مغز ما منتشر کنند.
در آزمایش نوار مغز یا EEG فعالیت الکتریکی این سیناپس‌ها از طریق الکترودهای متصل به مغز ثبت می‌شوند. این الکترودها روی پوست سر متصل می‌شوند. برای این‌که پزشکان از نتایج به دست آمده مطمئن باشند و بدانند که همه داده‌ها از یک مکان در مغز گرفته شده است، این الکترودها روی کلاهی متصل هستند. برای انجام آزمایش باید این کلاه را بر سرتان بگذارید.
قبل از گرفتن نوار مغز به چه نکاتی باید توجه شود؟
- علی رغم این‌که الکتروانسفالوگرافی نام و تلفظی سخت دارد، اما عملیات گرفتن نوار مغز بسیار ساده است. پیش از گرفتن نوار مغز باید حتما به چند نکته توجه کنید.
- روز قبل از آزمایش از خوردن خوراکی‌های دارای کافئین (چای، قهوه، شکلات و غیره) بپرهیزید چراکه ممکن است بر نتایج آزمایش تاثیر بگذارد.
- لیستی از داروهایی که مصرف می‌کنید تهیه کنید و آن را به پزشک معالجتان نشان دهید تا در صورت لزوم مصرف داروها قطع شوند.
- شب پیش از آزمایش سرتان را بشویید اما از نرم‌کننده، اسپری، ژل یا دیگر آبرسان‌ها و ماسک‌های مو استفاده نکنید. محصولات بهداشتی مو ممکن است ثابت ماندن کلاه نوار مغز روی سرتان را دشوار کنند.
- اگر قرار است در طول انجام آزمایش نوار مغز بخوابید، باید حتما از قبل کمتر خوابیده باشید تا در طول آزمایش بیدار نشوید.
لیست انواع نوار مغز
نوار مغز پنج نوع مختلف دارد که هریک در مواردی خاص به کار برده می‌شود. انواع نوار مغز شامل موارد زیر می‌شوند:
- نوار مغز معمولی: نواز مغز معمولی حدود 20 تا 40 دقیقه طول می‌کشد. در زمان انجام تست از شما خواسته می‌شود که آرام بنشینید و چشمان خود را گهگاهی باز و بسته کنید. هم‌چنین ممکن است از شما خواسته شود نفس‌های عمیق بکشید. در انتهای جلسه هم نوری چشمک‌زن در نزدیکی شما قرار داده می‌شود تا تاثیر آن بر فعالیت مغزتان سنجیده شود؛
- نوار مغز در حالت خواب یا خواب آلودگی: نوار مغز خواب در حالتی گرفته می‌شود که شما خواب هستید. معمولا زمانی از این نوع نوار مغز استفاده می‌شود که نوار مغز معمولی پاسخ مناسبی نداده باشد یا بخواهیم ناهنجاری‌های خواب را آزمایش کنیم. گاها نیز پزشک از شما می‌خواهد شب قبل از آزمایش نخوابید تا نتایج آزمایش در هنگام خواب کامل باشد؛
- نوار مغز پایشی: در نوار مغز یا EEG پایشی فعالیت مغز در طول روز و شب یک یا چند روز ثبت می‌شود. در این حالت الکترودها از طریق دستگاهی کوچک به سر و لباس شما متصل می‌شوند. در این حالت می‌توانید اکثر فعالیت‌های روزانه خود را انجام دهید فقط نباید خیس یا مرطوب شوید؛
- ویدئو تله‌متری: ویدئو تله‌متری یا نوار مغز ویدئویی نوعی خاص از EEG است که در آن، حین انجام آزمایش از شما فیلم گرفته می‌شود. بدین ترتیب اطلاعات کامل‌تری می‌توان از فعالیت مغز به دست آورد.این آزمایش معمولا طی چند روز انجام می‌شود و شما باید در محیط کلینیک بمانید. سیگنال‌های نوار مغز به صورت وایرلس به یک کامپیوتر منتقل می‌شوند. ویدئو نیز توسط همان کامپیوتر گرفته می‌شوند و کارمندان مخصوص و آموزش‌دیده‌ای این فیلمها را تهیه و آماده می‌کنند.
چه کارهایی را باید حین آزمایش نوار مغز و بعد از آن انجام دهیم؟
در حین انجام آزمایش نوار مغز شما هیچ‌گونه احساس ناراحتی نخواهید داشت. الکترودهای متصل به سرتان هیچ اشعه‌ای را منتقل نمی‌کنند، آن‌ها فقط اطلاعات امواج مغزتان را ثبت می‌کنند. زمانی‌که برای انجام آزمایش به کلینیک مراجعه می‌کنید این چند کار صورت می‌گیرد.
- فردی متخصص اندازه سرتان را می‌گیرد و روی نقاطی از پوستتان با خودکاری مخصوص علامت‌گذاری می‌کند؛
- فردی متخصص الکترودها را با نوعی چسب مخصوص به پوست سرتان متصل می‌کند؛
- شما در مکانی آرام و ساکت به استراحت مشغول می‌شوید. معمولا حدود 60 دقیقه زمان آزمایش به طول می‌انجامد؛
- ویدئویی از شما در حین آزمایش گرفته می‌شود تا بعد پزشک معالج بتواند حرکت‌های شما را با نتایج به دست آمده از نوار مغزی مقایسه کند. پس از انجام تست نیز، فرد متخصص الکترودها یا کلاه را از سرتان برمی‌دارد. اگر از هیچ آرام‌بخشی استفاده نکرده باشید می‌توانید پس از انجام آزمایش به زندگی عادی خود بازگردید.
مزایا و معایب استفاده از نوار مغز یا EEG
فرآیند EEG معمولا بدون درد، راحت و بسیار امن است. در زمان انجام تست معمولا هیچ الکتریسیته‌ای به بدن شما منتقل نمی‌شود. در آزمایش نوار مغز به جز این‌که احیانا بعد از آن موهایتان کمی چسبناک است و خسته‌اید عوارض دیگری ندارد.شاید در زمان انجام تست در سرتان احساس سبکی بکنید یا روی لب‌ها و انگشتانتان احساس مور مور شدن داشته باشید. اگر دارای بیماری صرع باشید ممکن است در طول انجام آزمایش نیز دچار حمله عصبی شوید که در این حالت متخصصان آموزش‌های لازم برای رفع مشکل در این شرایط را دیده‌اند.
کاربرد نوار مغز یا EEG چیست؟
نوار مغز یا EEG معمولا برای تشخیص اختلالات موجود در فعالیت الکتریکی مغز انجام می‌گیرد. نوار مغز را در حالات مختلف اختلالات مغزی می‌گیرند.
- اختلالات صرع
- جراحات سر
- انسفالیت (ورم مغز)
- تومور مغز
- انسفالوپاتی (بیماری که باعث اختلال در عملکرد مغز شود)
- مشکلات حافظه
- اختلالات خواب
- سکته
- زوال عقل
زمانی‌که بیماری به کما می‌رود، از نوار مغز استفاده می‌کنند تا میزان هوشیاری او را بسنجند. هم‌چنین ممکن است از این آزمایش برای رصد فعالیت مغز استفاده کنند.
تحریک مغناطیسی مغز یا TMS چیست؟
آیا از نوار مغز می‌توان برای تشخیص افسردگی استفاده کرد؟
دانشمندان از دیرباز می‌دانستند که دو ساختار مغز یعنی آمیگدالا و هیپوکامپوس مسئول تحلیل احساسات و حالات انسان‌ها هستند. دانشمندان دانشگاه کالیفرنیا در سن فرانسیسکو اخیرا فرکانس موج مغزی جدید و واحدی را یافته‌اند که به ارتباط میان این دو بخش مغز مربوط است بنابراین می‌توان گفت که هر زمان این موج در وضعیت بدی قرار گیرد، حالات و احساسات فرد هم در وضعیت بدی قرار گرفته است و احتمالا به استرس و افسردگی مربوط می‌شود. با این‌که تحقیقات دانشمندان در این زمینه هنوز ادامه دارد اما به نظر می‌رسد یکی از راه‌های تشخیص افسردگی را می‌توان انجام نوار مغز دانست چرا که از طریق امواج مغزی ثبت شده می‌توان به حالات روحی فرد نیز دست یافت.
کلینیک دکتر کربلایی، مرکز تخصصی نوار مغز
احتمالا مراکز انجام نوار مغز زیادی در کشور وجود ندارد که شما بتوانید با خیال راحت، متخصصانی را در آن پیدا کنید که بدون مشکل این آزمایش را در آن انجام دهید. مرکز تخصصی نوار مغز دکتر علی کربلایی، با دارا بودن انواع تجهیزات و بهره‌مندی از متخصصان و پزشکان روانپزشکی و مغز و اعصاب یکی از آن مراکز انجام نوار مغزی است که خیالتان را بابت همه چیز راحت می‌کند. کلینیک مغز و اعصاب دکتر کربلایی به مدیریت دکتر علی کربلایی، روانپزشک در تهران انواع خدمات روانپزشکی از جمله نوار مغز را ارائه می‌کند. در کلینیک دکتر کربلایی می‌توانید انواع خدمات تخصصی در حوزه اختلالات حافظه و آلزایمر، سردرد، ترک سیگار و چاقی را دریافت کنید.
جمع‌بندی
انجام آزمایش نوار مغز یا EEG یکی از بهترین راه‌ها برای شناخت اختلالات و ناهنجاری‌های مغزی است. به راحتی می‌توانید با انجام این نوع آزمایش بسیاری از مشکلات خود را تشخیص دهید و حتی به طور زود هنگام اقدام به درمان آن بکنید. کلینیک دکتر کربلایی با تمام تجهیزات و متخصصان حاذق منتظر کوک کردن ساز شماست.
