افرادی که از ابتلا به اختلال شخصیت اجتنابی یا دوری‌گزین رنج می‌برند تمایل به اجتناب از حضور در موقعیت‌های اجتماعی دارند، زیرا از طرد شدن و قضاوت شدن توسط دیگران وحشت دارند. بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال، از وضعیت خود آگاه بوده و تمایل به پیشرفت و بهبودی دارند. درنتیجه افراد مبتلا، اغلب پاسخ بسیار خوبی به درمان‌هایی مانند مشاوره و رفتاردرمانی می‌دهند. این اختلال، به گروهی از اختلالات روانی تعلق دارد که با نام اختلالات شخصیت شناخته می‌شوند. به طور کلی نیز الگوی رفتاری پایدار و مغایر با هنجارهای فرهنگی و رفتارهای نرمال از نظر جامعه هستند که باعث رنج خود یا اطرافیان می‌شوند.
تاکنون حدود 10 نوع اختلال شخصیت تعریف شده است که از میان آن‌ها، می‌توان به اختلال شخصیت مرزی، اختلال شخصیت نمایشی، وابسته و اختلال شخصیت اسکیزوئید و وسواس فکری شدید اشاره کرد. عوامل ژنتیکی، علل محیطی و تجربیات شخص در طول زندگی و دوران کودکی در ایجاد این دسته از اختلالات روانی مؤثر هستند. این اختلال، با سایر اختلالات شخصیت که باعث ایجاد احساس ترس و اضطراب شدید و بیش از حد در شخص می‌شوند، در یک دسته قرار می‌گیرد. در ادامه با علائم اختلال شخصیت اجتنابی، علل، راه‌های تشخیص و درمان آن بیشتر آشنا می‌شویم.
اختلال شخصیت اجتنابی به چه معناست؟
افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی، دائماً نسبت به خود احساس عدم کفایت داشته، و از قضاوت منفی دیگران نسبت به خودشان احساس ترس و اضطراب بسیار شدیدی دارند؛ در نتیجه سعی می‌کنند تا حد امکان از فعالیت‌های گروهی و همراهی با دیگران دوری کنند. اگرچه افراد مبتلا به این اختلال دوست دارند با دیگران تعامل داشته باشند، اما به دلیل ترس شدید از طرد شدن توسط دیگران، تمایل به عدم حضور و همراهی دیگران دارند. در واقع، برای افراد مبتلا به این اختلال احساس ترس از طرد شدن و قضاوت منفی توسط دیگران، آن‌قدر شدید و قوی است که انزوا را به حضور در موقعیت‌های اجتماعی ترجیح می‌دهند.
علائم و نشانه‌های اختلال شخصیت اجتنابی
علائم ناشی از این اختلال شامل طیف وسیعی از رفتارها است و شدت علائم در افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی می‌تواند از خفیف تا بسیار شدید را در بر گیرد. از میان این علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دوری کردن از رفتن به سر کار، مدرسه و سایر موقعیت‌های اجتماعی؛ به علت ترس از قضاوت منفی و طرد شدن. ممکن است شخص احساس ناخوشایند عدم مقبولیت را در موقعیت‌های مختلف اجتماعی داشته باشد. علت این رفتار این است که این اشخاص ظرفیت کمی برای شنیدن نقد داشته و اغلب خود را کمتر از سایرین می‌دانند.
- اعتماد به نفس پایین؛ فرد به طور مداوم خود را سرزنش می‌کند، در بحث‌ها شرکت نمی‌کند و یا با همه چیز موافقت می‌کند و توان ابراز عقیده ندارد.
- منزوی کردن خود؛ فرد در هیچ جمعی حاضر نمی‌شود و اگر هم در جمع باشد، به‌جای ارتباط برقرار کردن با دیگران، خود را با چیزهایی مانند تلفن همراه و ... سرگرم می‌کند.
ویژگی‌ها و خصوصیات افراد دارای اختلال شخصیت اجتنابی
علاوه بر احساس ترس از طرد شدن، قضاوت منفی و مسخره شدن، سایر ویژگی‌های شخصیتی افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی، شامل موارد زیر است:
- این افراد زودرنج بوده و به‌راحتی از شنیدن کوچکترین انتقاد‌ی ناراحت می‌شوند.
- افراد مبتلا به این اختلال، دوستان بسیار کم و روابط بسیار محدودی دارند و از رابطه برقرار کردن با دیگران اجتناب می‌کنند.
- آن‌ها در موقعیت‌های اجتماعی و در روابط خود احساس شدید ترس و اضطراب را تجربه می‌کنند. این احساس باعث تمایلشان به دوری از فعالیت‌هایی می‌شود که نیاز به همراهی و ارتباط با دیگران دارد.
- خجالتی هستند و چون می‌ترسند در موقعیت‌های اجتماعی رفتاری نادرست از آن‌ها سر بزند، معمولاً غیرطبیعی رفتار می‌کنند.
- این افراد، تمایل به اغراق و بزرگ نشان‌دادن مشکلات خود دارند.
- از امتحان کردن موقعیت‌های جدید هراس دارند.
- اعتماد به نفس پایین و تصور ضعیفی از خود داشته، و خود را ناکافی، بدون صلاحیت و کمتر از دیگران می‌دانند.
علل اصلی بروز اختلال شخصیت دوری گزین
علت دقیق ابتلا به اختلال شخصیت دوری گزین یا اجتنابی شناخته شده نیست، اما تصور می‌شود که همانند سایر اختلالات شخصیت، احتمالاً هم ژنتیک و هم عوامل محیطی در ایجاد این اختلال روانی نقش داشته باشد. اعتقاد بر این است اختلالات شخصیت، به شکل موروثی در اعضای خانواده منتقل می‌شوند، اما هنوز شواهد کافی برای تأیید این ادعا وجود ندارد. فاکتورها و عوامل محیطی به‌خصوص در سنین کودکی، نقش مهمی در ایجاد اختلالات شخصیتی مانند اختلال شخصیت اجتنابی ایفا می‌کنند. کم‌رویی که در دوران کودکی و خردسالی بسیار شایع است، در نوجوانان و بزرگسالان مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی شده و تا سنین بالاتر ادامه پیدا می‌کند. مبتلایان به این اختلال معمولاً از تجربیات گذشته خود در مورد عدم پذیرش والدین یا همسالان صحبت می‌کنند که می‌تواند بر عزت نفس و احساس ارزشمندی فرد تأثیر بگذارد.
بیشتر بخوانید: عزت نفس چیست؟
نحوه رفتار با افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی
نکته مهم در برخورد با افراد مبتلا به اختلال شخصیت، از جمله اختلال شخصیت اجتنابی، ارتباط برقرار کردن در زمان مناسب است. درصورتی که شخص در حالت خشم، ناراحتی یا عصبانیت قرار دارد، بهتر است گفتوگو را به زمان دیگری موکول کنید. برخی از توصیه‌های مناسب، برای برقراری ارتباط با افراد مبتلا به اختلال شخصیت شامل موارد زیر است:
- فعالانه به او گوش کنید و همدردی خود را نشان دهید.
- هنگام برقراری ارتباط با این افراد، به جای تمرکز بر کلماتی که می‌گویند، به احساس آن‌ها توجه کنید.
- سعی کنید در او حس شنیده شدن و مورد توجه قرار گرفتن ایجاد کنید.
- در موقعیت‌های احساسی که برای شخص مبتلا به اختلال شخصیت ایجاد می‌شود، آرامش خود را حفظ کنید.
تفاوت اختلال شخصیت اجتنابی با اختلال شخصیت وابسته
افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته، احساس نیاز دائمی برای بودن در کنار شخص دیگری را دارند. افرادی که از این اختلال شخصیت رنج می‌برند، از عدم رضایت افراد نسبت به خود وحشت داشته و برای برطرف کردن نیاز‌های روانی خود، به شکل افراطی، نیازمند حضور داشتن و بودن در کنار دیگران هستند. در مقابل افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی، به‌علت ترس از مورد قبول واقع نشدن و قضاوت منفی توسط دیگران، ترجیح می‌دهند از موقعیت‌های اجتماعی و بودن در کنار دیگران دوری کنند.
مبتلایان به هر دو این اختلالات شخصیت، از اعتماد به نفس پایین رنج برده و ظرفیت پایینی برای انتقاد دارند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی، در هنگام بودن در کنار دیگران دچار احساس ترس و اضطراب شدیدی می‌شوند، در مقابل افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته، در صورت نبود و عدم مراقبت دیگران، دچار احساس اضطراب و ترس می‌شوند.
تفاوت اختلال شخصیت اجتنابی با اختلال شخصیت اسکیزوئید
شخصیت اسکیزوئید، در کسانی دیده می‌شود که از تعامل با جامعه اجتناب می‌کنند، زیرا از نظر احساسی بسیار سرد هستند و از مشارکت و زندگی به تنهایی و در انزوا لذت می‌برند. در مقابل، افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی، با وجود تمایل به همراهی و ارتباط با دیگران، به علت ترس از عدم مقبولیت، از شرکت در موقعیت‌های اجتماعی دوری می‌کنند. همچنین افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوئید، برخلاف افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی، از شیوه زندگی خود در انزوا رضایت کامل دارند.
تفاوت اختلال شخصیت اجتنابی با اختلال شخصیت مرزی و نمایشی
اختلال شخصیت مرزی و اختلال شخصیت اجتنابی، برخی از ویژگی‌ها و علائم مشترکی دارند که امکان اشتباه شدن آن‌ها را با هم زیاد می‌کند. هر دو اختلال شامل ترس شدید از انتقاد و طرد شدن، همراه با سطح بالایی از پریشانی عاطفی هستند که می‌تواند زندگی روزمره شخص را نیز تحت تأثیر قرار دهد. همچنین افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی، دچار اشکال در مدیریت کردن احساسات خود بوده و احساس ترس و نگرانی شدید از تنها بودن دارند. تحقیقات نیز نشان داده‌اند که شدت علائم در اختلال شخصیت مرزی بیشتر از اختلال شخصیت اجتنابی است، و این افراد نیاز به درمان پیگیری جدی‌تری دارند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی، دارای حس خود برتر بینی نسبت به دیگران بوده، و اغلب اهداف، آرمان‌ها و رفتارهای غلو شده دارند. هر دو مبتلایان به اختلال شخصیت نمایشی و اجتنابی، ترس و اضطراب زیادی نسبت به نحوه قضاوت دیگران نسبت به خود دارند.
مراجعه به مرکز rtms کلینیک دکتر کربلایی
تشخیص اختلال شخصیت اجتنابی
در صورت مشاهده علائمی که در بالا برای اختلال شخصیت اجتنابی مطرح شد، پزشک تشخیص احتمالی را با گرفتن سابقه پزشکی کامل و معاینه فیزیکی آغاز می‌کند. اگرچه هیچ تست آزمایشگاهی برای تشخیص اختلالات شخصیتی وجود ندارد، اما پزشک ممکن است تست‌های آزمایشگاهی بسیاری را برای رد علل جسمی احتمالی ایجاد کننده علائم درخواست کند. درصورتی که تمام علل احتمالی فیزیکی ایجاد کننده این علائم رد شوند، پزشک برای تشخیص اختلال شخصیت اجتنابی، شخص را به روانشناس یا روانپزشک ارجاع می‌دهد. روانشناس یا روانپزشک از گفتوگو، تست و سایر روش‌های تشخیصی، برای تأیید یا رد ابتلای شخص به این اختلال و سایر اختلالات شخصیت استفاده می‌کند.
ما در کلینیک روانشناسی و مرکز مشاوره دکتر کربلایی می‌توانیم با در اختیار داشتن کادر حرفه‌ای در این حوزه که تیمی متشکل از روانشناسان و روانپزشکان باتجربه هستند، با استفاده از جدیدترین روش‌های موجود به تشخیص این اختلال در افراد کمک می‌کنیم.
راهکارهای درمان اختلال شخصیت اجتنابی
روش‌های درمانی بسیاری برای درمان این اختلال وجود دارد که براساس شرایط و پاسخ شخص، اجرا می‌شوند.
درمان دارویی اختلال شخصیت اجتنابی
هیچ داروی اختصاصی برای درمان اختلال شخصیت اجتنابی وجود ندارد، اما در صورت همراه شدن این اختلال با افسردگی و اضطراب ممکن است پزشک داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی را به شخص توصیه کند.
رفتار درمانی اختلال شخصیت اجتنابی
رفتار درمانی شناختی، یکی از بهترین روش‌ها برای درمان اختلال شخصیت اجتنابی است. در طی این روش درمانی، روانشناس افکار و اعتقادات ناسالم را اصلاح می‌کند. در طی این دوره، روان درمانگر به اصلاح این اعتقادات و افکار نادرست پرداخته و در پیدا کردن ریشه این افکار و اعتقادات به شخص کمک می‌کند.
روان درمانی اختلال شخصیت اجتنابی
روان درمانی سایکودینامیک، شکلی از مشاوره و گفتوگو درمانی است که در آن به شخص کمک می‌شود نسبت به افکار و ناخودآگاه خود اطلاع و آگاهی پیدا کند. این روش درمانی به شخص کمک می‌کند تا از نحوه تأثیر اعتقادات و رویدادها و وقایع گذشته بر رفتارهای امروزه خود آگاهی پیدا کند. در نهایت این روش درمانی، به شخص کمک می‌کند تا درگیری‌ها، عقده‌ها و مشکلات باقی‌مانده از گذشته را شناخته و آن‌ها را برطرف کند.
گروه درمانی اختلال شخصیت اجتنابی
یک روش دیگر برای درمان بیماری‌ها و اختلالات روانی، گروه درمانی است که در طی آن افرادی که از مشکل مشترکی رنج می‌برند، به همراه یک درمانگر در کنار یکدیگر قرار گرفته و تجربیات، توصیه‌ها و نظرات خود را با یکدیگر به اشتراک می‌گذراند. می‌توان از این روش درمانی برای کمک به بهبود مبتلایان به اختلالات شخصیت کمک گرفت.
بیشتر بخوانید: علائم افسردگی شدید
درمان اختلال شخصیت اجتنابی یا دوری‌گزین در کلینیک دکتر کربلایی
اختلالات شخصیت، در دسته‌ای از بیماری‌ها و اختلالات روانی جای می‌گیرند که زندگی خود شخص و اطرافیان او را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. خوشبختانه امروزه بسیاری از این اختلالات قابل درمان هستند. در کلینیک روانشناسی و مشاوره دکتر کربلایی تیمی از باتجربه‌ترین روانشناسان و درمانگران در کنار هم آماده‌اند که با به‌روزترین روش‌های درمانی، به بهبود افرادی که از این اختلالات رنج می‌برند کمک کنند. روانشناسان ما گروهی از برجسته‌ترین فارغ‌التحصیلان دانشگاهی هستند که متعهد شدند دانش خود را به‌روز نگه دارند و در محیطی امن و آرام، جدیدترین و کوتاه‌ترین مسیرهای درمانی را به مراجعان خود پیشنهاد کنند.
اگر شما هم از آن دسته افرادی هستید که از حضور در جمع و قضاوت دیگران، احساس ناراحتی و اضطراب می‌کنید، می‌توانید به‌صورت حضوری، تلفنی و یا آنلاین از متخصصان ما کمک بگیرید و دوباره از لذت همراهی و معاشرت با دیگران بهره‌مند شوید.
