این روزها بعضی افراد با دیدن مدل‌های لاغر با کمترین درصد چربی بدن، به دنبال این هستند که هرچه بیشتر باریک باشند. اما این قضیه در این افراد حالت بیمارگونه پیدا می‌کند، به طوری که احساس گرسنگی را انکار کرده و از خوردن غذا خودداری می‌کنند. به این بیماری بی اشتهایی عصبی می‌گویند. در این مقاله راجع به این بیماری و درمان آن صحبت می‌کنیم.
البته از همین ابتدا لازم است بیان کنیم، بهترین راه درمان مراجعه به دکتر روانشناس و روانپزشک در کلینیک‌های معتبر همانند دکتر کربلایی است که به دستگاه‌های درمانی مجهز هستند و می‌توانند برای رفع مشکل شما بهترین گزینه باشند.
بی‌اشتهایی عصبی یا آنورکسیا چیست؟
بسیاری از مردم نگران افزایش وزن هستند. در برخی افراد این نگرانی آن‌قدر شدید می‌شود که حالتی وسواس پیدا می‌کند و منجر به بروز بی‌اشتهایی عصبی می‌شود. این بیماری نوعی اختلال خوردن است، فرد اشتهایی به غذا ندارد ولی مشغول مصرف کالری است. در نتیجه این وضعیت بیمار وزن زیادی را از دست می‌دهد. افراد مبتلا به بی‌اشتهایی به دلیل اینکه ترس زیادی از اضافه وزن دارند، از رژیم‌های غذایی بسیار کم کالری استفاده می‌کنند. حتی این افراد بیش از حد ورزش می‌کنند. آن‌ها هنگامی که وزنشان کاهش می‌یابد، احساس بهتری نسبت به خودشان دارند.
علائم و نشانه‌های بی‌اشتهایی عصبی
علائم بی‌اشتهایی عصبی به دو دسته تقسیم می‌شود. دسته اول علائم جسمانی مانند گرسنگی بیش از حد است و دسته دوم شامل علائم رفتاری مانند ترس بسیار شدید از افزایش وزن است. توجه داشته باشید آنچه به عنوان کمبود وزن تلقی می‌شود، برای هر فرد متفاوت است. همچنین برخی افراد ممکن است با وجود کمبود وزن، خیلی لاغر به نظر نرسند؛ چرا که افراد مبتلا به بی‌اشتهایی، لاغری، عادات غذایی یا مشکلات جسمانی خود را پنهان می‌کنند. در ادامه علائم بی اشتهایی عصبی را بررسی می‌کنیم:
علائم و نشانه‌های جسمانی بی‌اشتهایی عصبی شامل موارد زیر است:
- کاهش شدید وزن
- ظاهر لاغر و ناتوانی در حفظ وزن طبیعی
- ضربان قلب غیرطبیعی
- خستگی بیش‌ازحد
- سرگیجه و غش کردن
- تغییر رنگ انگشتان دست
- ریزش مو و داشتن موهای نازک و شکننده
- قاعدگی نامنظم و تأخیر در آن
- یبوست و درد شکم
- پوست خشک و زرد رنگ و پوشیده از موهای نرم و نازک
- عدم تحمل سرما
- ریتم نامنظم قلب
- فشار خون پایین
- کم شدن آب بدن
- تورم بازوها و پاها
- دندان‌های پوسیده
علائم و نشانه‌های رفتاری بی‌اشتهایی عصبی شامل موارد زیر است:
- ترک مکرر وعده‌های غذایی و امتناع از خوردن
- انکار گرسنگی یا بهانه آوردن برای نخوردن غذا
- خوردن فقط چند غذای خاص و ایمن، معمولاً غذاهای کم کالری
- بی‌خوابی
- کج‌خلقی و زودرنجی
- عدم تمایل به غذا خوردن در جمع
- بررسی مکرر اندام در آیینه و اندازه‌گیری وزن بدن
- استفاده از لباس‌هایی که اندام را کمتر نشان دهند
- خلق‌وخوی ثابت (فقدان احساسات)
- گوشه‌گیری و جدایی از جمع
بیشتر بخوانید: درمان بی حوصلگی بدون دارو
علت بی‌اشتهایی عصبی
علت دقیق بی اشتهایی عصبی ناشناخته است. مانند بسیاری از بیماری‌ها، احتمالاً ترکیبی از عوامل بیولوژیکی، روانی و محیطی است. در ادامه به بررسی این عوامل می‌پردازیم:
عوامل بیولوژیکی: به نظر می‌رسد عوامل ژنتیکی در ابتلا به این بیماری نقش دارند. اگرچه هنوز مشخص نیست که کدام ژن‌ها درگیر هستند، اما ممکن است تغییرات ژنتیکی وجود داشته باشد که برخی افراد را در معرض خطر بیشتر ابتلا به بی‌اشتهایی قرار دهد. برخی از افراد ممکن است گرایش ژنتیکی به کمال‌گرایی، حساسیت و پشتکار داشته باشند. همه این ویژگی‌ها با بی‌اشتهایی مرتبط است. ممکن است هورمون‌ها هم بر ایجاد بی‌اشتهایی عصبی تأثیر داشته باشند. برخی شواهد ارتباط بین بی‌اشتهایی و سروتونین، ماده شیمیایی تولید شده در مغز، را نشان می‌دهند.
عوامل روانی: برخی از افراد مبتلا به بی‌اشتهایی، مبتلا به وسواس فکری-عملی هستند که رعایت رژیم‌های سخت‌گیرانه و کنار گذاشتن غذا را با وجود گرسنگی آسان‌تر می‌کند. ممکن است افراد مبتلا تمایل زیادی به کمال‌گرایی داشته باشند و فکر کنند هرگز به اندازه کافی لاغر نیستند. همچنین احتمال دارد سطح بالایی از اضطراب داشته باشند و برای کاهش آن به خوردن غذاهای محدود بپردازند.
عوامل محیطی: فرهنگ مدرن بر لاغری تأکید دارد. جامعه برای افراد لاغر ارزش بیشتری قائل است. فشار همسالان به ویژه در دختران جوان، در افزایش میل به لاغر شدن تأثیر زیادی دارد. تصاویر غیرواقعی رسانه‌ها از بدن، جوانان را بسیار تحت تأثیر قرار می‌دهد و میل به لاغر شدن را برمی‌انگیزد.
بی‌اشتهایی عصبی چه‌قدر شایع است؟
بی‌اشتهایی عصبی در همه کشورهای توسعه‌یافته و در همه طبقات اجتماعی و اقتصادی یافت می‌شود. این بیماری در سراسر جهان با نرخ مشابه 0.3 تا 1٪ در زنان و 0.1 تا 0.3٪ در مردان مشاهده می‌شود. برخی مطالعات نشان می‌دهند که 13٪ از دختران نوجوان در آمریکا رفتار تغذیه‌ای نامنظم دارند. گروه‌های خاصی بیشتر در خطر ابتلا به بی‌اشتهایی عصبی هستند؛ از جمله رقصنده‌ها، دوندگان ماراتن، اسکیت‌بازان، مدل‌ها، بازیگران، ورزشکاران رشته ژیمناستیک، مهمانداران هواپیما و سایر افرادی که بر لاغری آن‌ها بیش از حد تاکید شده است. عوامل زیر در میزان شیوع بی‌اشتهایی مؤثر هستند:
نژاد: بی‌اشتهایی عصبی بیشتر در جمعیت نوجوانان سفید از طبقات اجتماعی متوسط و بالا تشخیص داده می‌شود. اگرچه در هر جنس، قشر اجتماعی، نژاد و سنی قابل مشاهده است. مطالعه‌ای روی بزرگسالان آمریکا نشان داد که میزان بی‌اشتهایی عصبی مادام‌العمر برای سیاه‌پوستان کمتر از سفیدپوستان است.
جنسیت: بی‌اشتهایی عصبی در زنان بیشتر از مردان شایع است. در مردانی که در مشاغلی مثل مدلینگ فعالیت دارند، شیوع این بیماری بیشتر از مردان عادی است.
سن: بی‌اشتهایی عصبی بیشتر در افراد بسیار جوان و بسیار مسن مشاهده شده است، این اختلال بیشتر در هنگام بلوغ و اوایل بزرگسالی اتفاق می‌افتد. 85 درصد از بیماران در سنین 13 تا 18 سالگی دچار این اختلال شده‌اند.
چه افرادی مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی می‌شوند؟
همان‌طور که در قسمت قبل اشاره شد زنان بیشتر از مردان در خطر ابتلا قرار دارند. به غیر از جنسیت، به نظر می‌رسد بیشتر افرادی که واجد شرایط زیر هستند، به بی‌اشتهایی دچار می‌شوند:
- سابقه خانوادگی اختلالات خوردن
- شخصیت‌های کمال‌گرا
- مشکل در انتقال احساسات منفی
- مشکل در حل تعارض
- عزت‌نفس پایین
عوامل خطرناک در ابتلا به بی‌اشتهایی عصبی
برخی عوامل احتمال ابتلا به بی‌اشتهایی عصبی را بیشتر می‌کنند. در ادامه تعدادی از آن‌ها را مرور می‌کنیم:
رژیم‌های تغذیه‌ای: رژیم غذایی یک عامل خطر برای ایجاد اختلال بی‌اشتهایی عصبی است. بسیاری از علائم بی‌اشتهایی در واقع علائم گرسنگی هستند. گرسنگی بر مغز تأثیر می‌گذارد و باعث تغییرات خلقی، سخت‌گیری در تفکر، اضطراب و کاهش اشتها می‌شود. گرسنگی می‌تواند نحوه عملکرد مغز را در افراد آسیب‌پذیر تغییر دهد. احتمالاً این اتفاق رفتارهای مربوط به بی‌اشتهایی را تداوم می‌بخشد و بازگشت به عادات غذایی معمول را دشوار می‌کند.
تغییرات محیطی: تغییر مدرسه یا خانه، شغل جدید، قطع رابطه، مرگ یا بیماری یکی از عزیزان و به طور کلی هر شکلی از تغییر می‌تواند استرس عاطفی ایجاد کند و خطر بی‌اشتهایی را افزایش دهد.
عوارض بی‌اشتهایی عصبی
بی‌اشتهایی می‌تواند عوارض متعددی داشته باشد. در شدیدترین حالت احتمال مرگ وجود دارد. حتی وقتی فرد خیلی کم‌وزن نیست، ممکن است به دلیل نامنظم شدن ریتم قلب و عدم تعادل الکترولیت‌ها مرگ اتفاق بیفتد. دیگر عوارض بی‌اشتهایی شامل موارد زیر می‌شود:
- کم خونی
- مشکلات قبلی
- پوکی استخوان و افزایش خطر شکستگی استخوان‌ها
- از دست دادن ماهیچه‌ها
- عدم بروز قاعدگی در زنان
- کاهش تستوسترون در مردان
- مشکلات گوارشی مانند یبوست، نفخ و حالت تهوع
- ناهنجاری‌های الکترولیت مانند کمبود سدیم یا پتاسیم در خون
- مشکلات کلیوی
اگر فرد مبتلا به بی‌اشتهایی به شدت دچار سوءتغذیه شود، همه اعضای بدن از جمله مغز، قلب و کلیه‌ها آسیب می‌بینند. این آسیب‌ها حتی اگر بی‌اشتهایی تحت کنترل باشد، ممکن است به طور کامل برگشت‌پذیر نباشد. علاوه بر عوارض جسمی، احتمال دارد افراد مبتلا به آنورکسیا اختلالات روانی زیر را نیز تجربه کنند:
- افسردگی، اضطراب و سایر اختلالات خلقی
- اختلال شخصیت وسواسی
- سوء مصرف مواد و الکل
- خودزنی، افکار خودکشی یا اقدام به خودکشی
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر هر یک از علائم ذکر شده در بالا را تجربه می‌کنید یا اگر فکر می‌کنید اختلال بی‌اشتهایی دارید، از یک روانشناس یا متخصص اعصاب و روان (روانپزشک) کمک بگیرید. اگر بی‌اشتهایی خود را از دید دیگران پنهان می‌کنید، سعی کنید با فردی مورد اعتماد صحبت کنید. متأسفانه، بسیاری از افراد مبتلا به بی‌اشتهایی حداقل در ابتدا فکر می‌کنند نیازی به درمان ندارند. تمایل آن‌ها برای لاغری بر نگرانی‌های مربوط به سلامت روان غلبه می‌کند. اگر کسی از دوستانتان به بی‌اشتهایی عصبی مبتلا است و شما نگرانش هستید، به او کمک کنید تا با یک متخصص بهداشت روان صحبت کند.
روش‌های درمان بی اشتهایی عصبی
هدف اصلی درمان، بازگرداندن وزن طبیعی بدن و ایجاد عادات غذایی عادی است. ممکن است توصیه شود که خانواده فرد در فرایند درمان شرکت کنند. معمولاً روش‌های زیر برای درمان بی اشتهایی عصبی به کار گرفته می‌شود:
درمان دارویی بی‌اشتهایی عصبی
برای درمان بی‌اشتهایی عصبی ابتدا باید ریشه اصلی این مشکل پیدا شود. این مشکل می‌تواند ناشی از افسردگی، اضطراب و ... باشد. بنابراین باید توسط روانپزشک ارزیابی شود و بعد از تشخیص صحیح نسبت به درمان آن اقدام شود. روانپزشک ممکن است برای شما برنامه درمانی شامل استفاده از دارو، روان‌درمانی یا استفاده از دستگاه‌ها را تجویز کند.
روان‌درمانی بی‌اشتهایی عصبی
اغلب درمان رفتاری-شناختی یا CBT برای درمان بی‌اشتهایی عصبی استفاده می‌شود. هدف CBT این است که به شما کمک کند تا با احساسات قوی کنار بیایید و عزت‌نفس داشته باشید. برای بهره‌مندی از جلسات روان‌درمانی به روش شناختی-رفتاری حتماً باید از یک متخصص روانشناس یا روانپزشک که به صورت تخصصی در این زمینه فعالیت می‌کند کمک بگیرید.
درمان بی‌اشتهایی عصبی با استفاده از دستگاه آر تی ام اس (rTMS)
دستگاه آر تی ام اس روشی مؤثر با پاسخ‌دهی سریع برای درمان این مشکل بدون مصرف دارو است. این دستگاه با امواج مغناطیسی کار می‌کند و هیچ‌گونه درد یا عارضه‌ای برای مراجعه‌کننده ندارد. برند این دستگاه در کلینیک دکتر کربلایی، بهترین و مجهزترین برند موجود در ایران یعنی (مگونچر دانمارک) است که بیشترین پاسخ به درمان را دارد.
درمان بی‌اشتهایی عصبی با استفاده از دستگاه تی دی سی اس (tDCS)
یکی دیگر از بهترین دستگاه‌ها برای درمان این اختلال، دستگاه تی دی سی اس است. این دستگاه با امواج الکتریکی کار می‌کند.
درمان بی‌اشتهایی عصبی با روش‌های طبیعی و خانگی
این روش برای نوجوانان مبتلا به بی‌اشتهایی است. از آنجا که نوجوان مبتلا به بی‌اشتهایی قادر به انتخاب درست در مورد غذا نیست. این درمان والدین را بسیج می‌کند تا زمانی که کودک بتواند انتخاب‌های خوبی در مورد تغذیه‌اش انجام دهد، به فرزند خود در تغذیه صحیح کمک کنند.
جمع‌بندی
اکثر افراد مبتلا به بی‌اشتهایی معتقدند مشکلی ندارند و از مراجعه به روانشناس یا روانپزشک خودداری می‌کنند. اگر شما هم جزو این افراد هستید، بهتر است با مطالعه در مورد این اختلال، آن را بپذیرید و سپس برای کمک به یک روانپزشک یا روانشناس مراجعه کنید.
در این راستا تیم متخصص کلینیک روانپزشکی و روانشناسی دکتر کربلایی با استفاده از روش‌های دارودرمانی، روان‌درمانی و استفاده از دستگاه‌های درمانی مانند آر تی ام اس (rTMS) و تی دی سی اس (tDCS) می‌تواند به شما کمک کند. جهت مراجعه به کلینیک می‌توانید به صورت آنلاین در زمان موردنظرتان وقت بگیرید.
