همه افراد، در مواقعی که در هنگام نشستن و خوابیدن فشار زیادی به اعصاب و عروق خونی‌شان وارد می‌شود، مورمور شدن دست و پا را تجربه کرده‌اند. با این حال، گزگز دست و پا که مدت طولانی ادامه داشته باشد و نتوان علت مشخصی برای آن پیدا کرد، می‌تواند نشانه‌ای از ابتلا به برخی از بیماری‌های زمینه‌ای باشد. در این موارد لازم است که حتماً برای تشخیص علت و درمان آن، به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. در این مطلب، به علل سوزن‌سوزن شدن دست و پا، نحوه تشخیص، درمان و پیشگیری از ابتلا به آن می‌پردازیم.
علت خواب رفتن، گزگز، بی‌حسی و مورمور شدن دست و پا
از علل شایع ایجاد گزگز دست و پا، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
نوروپاتی دیابتی
نوروپاتی در نتیجه آسیب به اعصاب ایجاد می‌شود. انواع مختلفی از آن هم وجود دارد که می‌توانند باعث ایجاد علائم گوناگونی شوند. نوروپاتی محیطی، یکی از انواع آن است که باعث ایجاد گزگز دست و پا می‌شود.
نوروپاتی دیابتی نیز شکلی از نوروپاتی است که در آن عامل آسیب به اعصاب، ابتلا به بیماری دیابت و عوارض ناشی از آن است. نوروپاتی دیابتی، می‌تواند باعث گزگز در پا و گاهی در بازوها و دست‌ها شود. آسیب به اعصاب در بیماری دیابت، به دو شکل اتفاق می‌افتد؛ گاهی گلوکز بالای خون باعث آسیب به خود اعصاب می‌شود. در برخی مواقع هم عروق خونی تغذیه‌کنند‌ه اعصاب آسیب‌دیده و در نتیجه اکسیژن و مواد غذایی کافی به اعصاب نرسیده و به دنبال آن، نکروز و تخریب سلول‌های عصبی رخ می‌دهد. تخمین زده می‌شود که حدود نیمی از مبتلایان به دیابت، به نوروپاتی دیابتی مبتلا هستند.
کمبود ویتامین‌ها و ریزمغذی‌ها
کمبود برخی از ویتامین‌ها نیز می‌تواند باعث مورمور دست و پا شود. کمبود ویتامین‌ها، می‌تواند در اثر بیماری‌هایی که باعث ایجاد اخلال در جذب مناسب ویتامین‌ها می‌شوند یا نبود میزان مناسبی از آن‌ها در رژیم غذایی ایجاد شود. از ویتامین‌های ضروری برای سلامت سیستم عصبی بدن، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ویتامین B12
- ویتامین B6
- ویتامین B1
- ویتامین E
کمبود هرکدام از این ویتامین‌ها، می‌تواند باعث سوزن‌سوزن شدن دست و پا شود.
تحت فشار قرار گرفتن اعصاب
گاهی به دلایلی مانند التهاب، استفاده زیاد و آسیب‌های مختلف، اعصاب تحت‌فشار قرار می‌گیرند. تحت فشار قرار گرفتن اعصاب می‌تواند در هر قسمتی از بدن رخ دهد. این اتفاق در اندام‌های فوقانی یا تحتانی، باعث گزگز دست و پا می‌شود.
سندروم تونل کارپال
سندروم تونل کارپال، یک بیماری است که در اثر تحت فشار قرار گرفتن عصب مدین ایجاد می‌شود. این شرایط، می‌تواند در اثر فعالیت زیاد، التهاب و آسیب‌های مختلف به مچ دست ایجاد شود. مبتلایان به این سندروم، ممکن است در 4 انگشت اول دست خود، احساس گزگز، بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن و خواب رفتن داشته باشند. شدت علائم ناشی از ابتلا به سندروم تونل کارپال، در شب‌ها بیشتر است.
نارسایی کلیه
نارسایی کلیه، هنگامی ایجاد می‌شود که به دلایلی مانند دیابت یا پرفشاری خون، توانایی کلیه‌ها در دفع مواد زائد از بدن کاهش پیدا می‌کند. در نتیجه تجمع مواد زائد، ممکن است سلول‌های عصبی آسیب ببینند و بیمار، علائمی مانند مورمور شدن پاها را تجربه کند.
بارداری
افزایش حجم آب بدن در نتیجه بارداری، می‌تواند باعث وارد آمدن فشار بر برخی از اعصاب شود. در نتیجه، احتمال تجربه علائمی مانند گزگز و مورمور شدن دست و پا در بارداری وجود دارد. این علائم، اغلب پس از پایان دوران بارداری بدون نیاز به درمان خاصی بهبود پیدا می‌کنند.
مصرف الکل
مواد سمی موجود در الکل، می‌توانند باعث آسیب به اعصاب و ایجاد علائمی مانند بی‌حسی و سوزن‌سوزن شدن پاها شوند. علت ایجاد آسیب به اعصاب، کمبود برخی از ویتامین‌های گروه B، در افرادی است که به مصرف الکل اعتیاد دارند.
سکته مغزی
سکته مغزی یا سکته‌های ناقص می‌توانند بر نحوه‌ای که مغز پیام‌های حسی را تفسیر می‌کند، تأثیر بگذارند. در نتیجه سکته مغزی، ممکن است فرد به شکل موقت یا به طور دائمی، علائمی مانند بی‌حسی و گزگز دست و پا را تجربه کند.
داروها
بسیاری از داروها می‌توانند باعث آسیب به سلول‌های عصبی و علائمی مانند سوزن‌سوزن شدن دست و پا شوند. شایع‌ترین داروهایی که می‌توانند باعث ایجاد این عارضه جانبی شوند، داروهای شیمی درمانی و داروهای مورد استفاده در درمان عفونت HIV هستند.از دیگر داروهایی که از عوارض جانبی احتمالی آن‌ها ایجاد گزگز دست و پا است، می‌توان موارد زیر را نام برد:
- داروهای مورد استفاده در درمان بیماری‌های قلبی و عروقی و پرفشاری خون، مانند: آمیودارون و هیدرالازین
- برخی از داروهایی که در درمان عفونت‌های مختلف کاربرد دارند، مانند: مترونیدازول و داپسون
- داروهای مورد استفاده در درمان صرع، مانند: فنی‌توئین
بیماریها و اختلالات سیستم ایمنی
در حالت عادی، سیستم ایمنی بدن از سلول‌ها و بافت‌های خودی، در برابر هجوم عوامل بیگانه محافظت می‌کند. بیماری‌های خودایمنی هنگامی ایجاد می‌شوند که سیستم ایمنی بدن، به اشتباه به سلول‌ها و بافت‌های خودی حمله می‌کند. گزگز دست و پا، یکی از علائم احتمالی ناشی از برخی از بیماری‌های خود ایمنی است. از این بیماریها می‌توان موارد زیر را نام برد:
- آرتریت روماتوئید: این بیماری خود ایمنی، باعث التهاب و تورم در مفاصل مختلف بدن می‌شود. آرتریت روماتوئید، بیشتر در دست‌ها اتفاق می‌افتد، اما احتمال ابتلا مفاصل سایر قسمت‌های بدن مانند پاها نیز وجود دارد. التهاب ایجاد شده، می‌تواند باعث فشار به اعصاب و علائمی مانند گزگز دست و پا شود.
- مولتیپل اسکلروزیس (ام اس): در این بیماری، پوشش میلینی سلول‌های عصبی توسط سیستم ایمنی بدن تخریب می‌شود. احساس گزگز، مورمور، بی‌حسی و سوزن‌سوزن شدن دست و پا از علائم شایع بیماری ام اس است.
- لوپوس: در بیماری لوپوس، سیستم ایمنی بدن به بافت‌های مختلف حمله می‌کند. در اثر التهاب و تورم ایجاد شده در اثر این بیماری ممکن است اعصاب تحت فشار قرار بگیرند.
- سلیاک: این بیماری خود ایمنی، سیستم گوارش را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علت ایجاد سلیاک، حساسیت به ماده غذایی گلوتن است. گزگز دست و پا، یکی از علائم شایع بیماری سلیاک است، که ممکن است، حتی در غیاب علائم گوارشی ایجاد شود.
عفونتها
عفونت‌های مختلف باکتریایی، ویروسی و قارچی نیز می‌توانند باعث ایجاد علائمی مانند سوزن‌سوزن شدن و گزگز دست و پا شوند. از این دست از عفونتها، می‌توان موارد زیر را نام برد:
- بیماری لایم
- زونا
- هپاتیت‌های B و C
- ابتلا به عفونت HIV و ایدز
- جذام
از دیگر علل احتمالی ایجاد گزگز، مورمور یا بی‌حسی دست و پا، می‌توان موارد زیر را نام برد:
- کم کاری غده تیروئید
- سموم مختلف
- فیبرومیالژیا
- گانگلیون سیست
- اسپوندیلوزیس گردنی
- سندروم رینود
از علل نادر اما مهم مورمور شدن دست و پا، می‌توان به دو مورد زیر اشاره کرد:
- واسکولیت‌ها: این بیماری هنگامی ایجاد می‌شود که عروق خونی دچار التهاب می‌شوند. واسکولیت‌ها، می‌توانند جریان خون را تحت تأثیر قرار داده و در صورتی که در دست‌ها یا پاها ایجاد شوند، باعث ایجاد علائمی مانند گزگز دست و پا شوند.
- سندروم گیلن باره: در این بیماری، سیستم ایمنی بدن، بخش‌هایی از سیستم عصبی را مورد حمله قرار می‌دهد. علت اصلی ایجاد این بیماری مشخص نیست. گاهی اوقات، سندروم گیلن باره، پس از ابتلا به یک عفونت رخ می‌دهد. سوزن‌سوزن شدن دست و پا که علت مشخصی برای آن پیدا نشود، می‌تواند از اولین نشانه‌های ابتلا به سندروم گیلن باره باشد.
تشخیص گزگز و مورمور شدن دست و پا
از روش‌ها و تست‌های مختلفی برای شناسایی علت ایجاد گزگز و مورمور دست و پا استفاده می‌شود. از این روش‌ها، می‌توان موارد زیر را نام برد:
- معاینه فیزیکی، از جمله معاینه سیستم عصبی برای بررسی رفلکس‌ها، سیستم حرکتی و حسی
- شرح و حال و بررسی مواردی مانند داروهایی که مصرف می‌کنید.
- آزمایش خون، برای سنجش سطح مواد شیمیایی مختلف، هورمون‌ها، ویتامین‌ها، قند خون و بررسی نحوه فعالیت ارگان‌های مختلف بدن
- روش‌های مختلف تصویربرداری مانند: رادیوگرافی، MRI و سونوگرافی
- نوار عصب و عضله
- بیوپسی از اعصاب
روش‌های درمان گزگز و مورمور شدن دست و پا
درمان سوزن‌سوزن شدن دست و پا به علت زمینه‌ای ایجاد آن بستگی دارد. برخی از درمان‌هایی که با توجه به علت زمینه‌ای ایجاد گزگز دست و پا می‌توان انجام داد، شامل موارد زیر است:
- تنظیم دوز داروها یا استفاده از داروهای جایگزین
- مکمل‌های تغذیه‌ای
- تنظیم قند خون
- جراحی برای کاهش فشار بر اعصاب
- تغییرات سبک زندگی، برای مثال، تغییر رژیم غذایی
- درمان مناسب علت زمینه‌ای، مانند درمان عفونتها یا بیماری‌های خود ایمنی که عامل مورمور دست و پا هستند.
- ارجاع به متخصص اعصاب و روان در مواردی که علت عصبی وجود دارد.
چطور از گزگز و مورمور شدن دست و پا پیشگیری کنیم؟
می‌توان برای پیشگیری از گزگز دست و پا، از موارد زیر کمک گرفت:
- کنترل قند خون و درمان مناسب بیماری دیابت
- رژیم غذایی متعادل و مناسب و دریافت میزان کافی از انواع ویتامین‌ها و ریزمغذی‌های ضروری بدن، مانند ویتامین‌های گروه B
- استراحت مناسب
- ورزش منظم
- خواب کافی و مناسب
- کاهش مصرف الکل
درمان گزگز و مورمور شدن دست و پا در کلینیک دکتر کربلایی
کلینیک مغز و اعصاب چند تخصصی دکتر کربلایی، یکی از بهترین مراکز درمان بیماری‌های مغز و اعصاب در تهران است. در این مرکز، درمان انواع بیماری‌های سیستم عصبی، مانند صرع، آلزایمر و نوروپاتی‌ها، با بهره‌گیری از بهترین روش‌ها و ابزارهای تشخیصی و توسط برترین متخصصان و پزشکان انجام می‌شود. همچنین در این کلینیک، پزشک متخصص مغز و اعصاب در صورت لزوم از دستگاه نوار عصب و عضله برند Nihon Kohden ژاپنی استفاده می‌کند که بهترین نوع در ایران بوده و دارای بیشترین دقت است.
